Vieren of gedenken, in alle rust of met elkaar.
Laat je inspireren door oude gewoontes, groene symboliek, markante personen, inspirerende initiatieven, smaakvolle recepten, toepasselijke teksten, en praktische tips.
5 februari Agatha van Catanië (3e eeuw)
Vuurvaste vrouw
met kruisheren
Agatha is een Italiaanse heilige uit de 3e eeuw. Zij behoort tot de groep van zeven vrouwen van vroegchristelijke heiligen, namelijk Agatha, Maria Magdalena, Agnes, Anasthasia, Cecelia, Catharina, Lucia, die met vervolgingen te maken kregen. Hun keuze voor het christendom en niet voor het huwelijk met een wereldlijke huwelijkskandidaat ontmoette weerstand. In legenden wordt verhaald hoe zij om hun standvastig geloof als martelaar werden gedood. Zo verging het ook Agatha, verhaald wordt hoe tijdens haar martelingen de grond begon te beven.
Vuur
Agatha leefde in Catanië aan de voet van de vulkaan Etna. Een jaar naar haar dood begon de grond van de vulkaan te trillen en de berg vuur te spuwen.
Gelovigen gingen naar het graf van Agatha, pakten haar halsdoek, staken die op een lans en liepen ermee de berg tegemoet.
Zo werd verder onheil voorkomen: het vuurspuwen verstomde. Zij werd de patroonheilige van het vuur.
Agatha in Nederland
Ten zuiden van Cuijck werd in 1371 door Kruisheren een klooster gesticht bij een kapel genoemd naar St Agatha. De Kruisheren waren van oorsprong bekend als geestelijke verzorgers van de kruistochtridders. Het klooster heeft de reformatie doorstaan en is het oudste doorlopend bewoonde klooster van Nederland. De tuin heeft (bij de oude visvijvers) een bergje, die aan de Etna kan doen herinneren. De ruim twee hectare tuin is openbaar, in 2021 bestaan klooster en tuin 650 jaar. Bij dit klooster vormde zich het dorp St Agatha.
Dat Agatha ook in Nederland voet aan wal kreeg, komt waarschijnlijk omdat relieken van haar door heel Europa verspreid werden vanwege de vermeende heilskracht tegen vuur en ander onheil. De ridders die op kruistocht waren geweest hadden veel relieken van St Agatha gekocht en ook verspreid.
Volgens een legende werd een vrouw in Holland, bij een aanval van de Vikingen, belaagd door diens vuur. Plaats van handeling: iets noordelijk van de kustplaats Velzen. Zij roept St Agatha aan en de plek begint te beven. Zo zou ‘Beverwijk’ aan zijn naam gekomen zijn, het werd een pelgrimsoord voor St Agatha. (Bron: G.S. Hoekstra, Heiligen in het Oosten, Doetinchem, 2012).
Ook Delft kent een voormalig klooster gewijd aan St Agatha. Willem van Oranje werd er doodgeschoten.
6 februari Dorothea van Caesarea (ca 300)
Vruchten uit het paradijs
Dorothea met maandje (links)
en jongetje (rechts op afbeelding)
Dorothea is de beschermheilige van bloembindsters en hoveniers geworden. Zij stierf omstreeks 305 en is een typisch vroeg-christelijke martelaar.
Op haar gedenkdag bloeien in Nederland sneeuwklokjes, paarse dovenetel en winterakoniet.
Een rechter spreekt het doodsvonnis over haar uit. Zijn secretaris vraagt Dorothea om hem de vruchten uit het paradijs te sturen. Het is februari, winter. Bij het schavot verschijnt een jongetje in een jasje bezaaid met fonkelende sterren en met een mand vol rozen en appels. Dorothea vraagt hem dat mandje naar de secretaris van de rechter te brengen.
Winstwaarschuwing
Bij dergelijke legenden over heiligen past een “winstwaarschuwing”:
succesverhalen, wonder- en heldenverhalen, zijn geen garantie voor de toekomst. Heiligenlegenden staan vol symboliek.
Mencwil met het verhaal iets duidelijk maken. In het verhaal ligt een betekenis besloten.
Zo zijn er talloze impliciete verwijzingen naar bijbelteksten, zoals de vruchten van het paradijs, en de vrucht van geloofsvertrouwen bij Dorothea. Duivelse verleidingen zijn nooit ver en het lijden maakt steeds deel uit van gelovig leven. Bovenal is er de droom van een hemels en aards paradijs waarin liefde en vruchten rijkelijk worden gedeeld. De context waarin het verhaal speelt is er een van bemoediging, van hoop, in tijden die zich dikwijls kenmerkten door christenvervolgingen en wreedheid.
9 februari Appolonia van Alexandrië († 249)
Kiespijn – Kruiden
Appolonia was diaken in een vroeg-christelijke gemeenschap in Egypte en zette zich in voor zieken. Ze stierf op de brandstapel nadat men eerst al haar tanden had uitgetrokken. Daarom wordt ze aangeroepen bij kiespijn.
Kruiden
Naar naam verwijst naar twee kruiden. Monnikskap (Aconitum napellus) wordt in de Duitse taal ook Appoloniawurzeln (wortel) genoemd. Bilzenkruid (Hyoscamus niger) staat bekend onder de Franse volksnaam Herbe de St. Appoline. De monnikskap is een giftige plant, maar bevat stoffen voor pijnstillende middelen. Dat geldt ook voor het bilzenkruid.
12 februari Dorothy Stang (1931-2005)
Regenwoud
Dorothy Stang was een Amerikaanse religieuze, aangesloten bij de zusters van Notre Dame de Namur. In Brazilië zette zij zich in voor de arme boeren en het behoud van het regenwoud. Zij werd op 12 februari 2005 voor deze inzet vermoord.
Zie Konferentie Nederlandse Religieuzen (KNR): Dorothy Stang
14 februari St. Valentijn (ca. 269)
De vogels en de liefde
‘Al is de winter nog zo streng, op Sint Valentijn huwen de vogels.’
hart van cake met takken
De Engelse dichter Claucer verbindt de ‘partnerkeuze van vogels’ met Valentijnsdag. Hij schrijft in 1382: For this was on St. Valentynes day, when every byrd cometh there to choose his mate. Het nestje bouwen kan nu beginnen. Is hieruit de gewoonte ontstaan om elkaar op deze dag (anonieme) liefdesbetuigingen te sturen? (Zie ook: www.wikipedia/Valentijn). In Italië bestond vroeger omstreeks 14 februari een vruchtbaarheidsfeest ter ere van de godheid Lupercalia.
In de heiligenkalender worden twee Valentijns op 14 februari herdacht: Valentinus van Rome en Valentinus van Terni. Waarschijnlijk wordt op Valentijnsdag de man uit Terni bedoeld en heeft die uit Rome nooit bestaan.
Valentius zegende een huwelijk in van een christin en een ‘heiden’ dat zegenrijk werd. Daarop vroegen meer geliefden in soortgelijke omstandigheden zijn zegen. Werd hij daarom bestraft met de marteldood?
Recepten
– Valentijnscake in hartvorm, zie foto boven, ook www.sameneerlijketen.nl (aparte rubriek ‘heiligen’)
Schikken
– Laurier (zie foto)
In de oudheid werden takken laurier gebruikt bij tovenarij en het doen van voorspellingen. In de symbolentaal zijn ze beeld van eer en overwinning (Laurierkransen). In Engeland zou een verliefd stel nooit gescheiden worden wanneer zij een lauriertakje in tweeën braken en elk een stukje bewaarden. Of ook: als men op Valentijnsdag twee stukjes laurierblad voor het slapengaan onder het kussen legde, zouden de dromen over liefde gaan.
– Hart met takken, zie foto boven
22 februari Sint-Pieter (Sint Petrus, ca 44)
Sleutel tot ander leven
Deze dag herinnert aan de eerste bisschopstoel in Rome. Rond Sint Petrus (St. Pieter in de volksmond) ging de nieuwe pacht in van het land en kwam nieuw personeel in dienst. Daar werd op gedronken en men at de zogenaamde Pieterskoeken en taaimannen.
In Grouw (Friesland) wordt op de vooravond van Sint Pieter Sinterklaas gevierd (niet op 5 december).
Vis
Petrus (rots) is de tweede naam die Simon kreeg als leerling van Jezus. Hij was visser en was gegrepen door Jezus’ woorden: ‘ik zal jullie tot vissers van mensen maken’ (Matteüs 4,19). De visser werd een rots waarop ‘ik mijn kerk zal bouwen’ (Matteüs 16,18). Dit brengt ook het verhaal van de wonderbaarlijke visvangst in herinnering (Johannes 21, 1-13).
Twee soorten vis herinneren aan Petrus door hun naam. De schelvis wordt Sint-Petrusvis genoemd vanwege een donkergekleurde vlek en deuk achter de kieuwen. Daaraan is de legende verbonden dat Petrus deze vis op die plek heeft vastgepakt, de deuk als afdruk van zijn duim herinnert eraan.
Een andere vis, de Petrusforel (Tilapia Galilea), wordt nog steeds in het meer van Galilea gevangen. De vis heeft een platte vorm en zou herinneren aan zijn voorouders die doormidden werden gekliefd, net als het water, toen het volk Israël door de Rode Zee trok (boek Exodus).
Ooievaars
‘Met Sint-Pieters stoel,
Komen de ooievaars in het gewoel.’
Ooievaars zijn trekvogels, ze komen terug en worden hier weer actief. Ooievaars worden bij ons verbonden met het idee dat ze vruchtbaarheid brengen door de kinderen thuis te bezorgen. Een ooievaar is trouw aan nest en partner en besteedt veel zorg aan de jongen. Wordt daarom de ooievaar in het Hebreeuws ‘goed’ (chasidah) genoemd?
De vleugels van de ooievaar hebben op de profeet Zacharia indruk gemaakt:
Ik zag twee vrouwen komen aanzweven met de wind in hun vleugels;
ze hadden vleugels als van een ooievaar. (Zacharia 5,9)
Recepten
- Pieterskoeken met karwij/anijs/amandel, zie website sameneerlijketen.nl
Op dezelfde website, recepten met vis die Petrusvis of Petrusforel wordt genoemd,
de vis (tilapiasoort) die in het Meer van Galilea voorkomt,
1 maart David van Menevia, patroonheilige van Wales (ca. 520-589)
Eenvoud
Het klooster in Menevia (Wales) kenmerkte zich door eenvoud: vegetarisch eten, geen wijn maar water. David stichtte dit klooster en was er abt. Hij kreeg als bijnaam de waterdrinker. Wilde prei, die in Wales van nature groeit, vormde volgens overlevering het hoofdbestanddeel van zijn voedsel. Toen er onrust in het land was raadde hij de soldaten van Wales aan herkenbaar te zijn door op hun helm een wilde prei te steken.
Recept
– St. Davids Leek pie – Hartige preitaart
De website sameneerlijketen.nl heeft een aparte zoekrubriek ‘heiligen.
3 maart St. Cunegunda, Luxemburg (ca. 980 – 1033/39)
Koninginnekruid
Als dochter van een graaf uit Luxemburg werd Cunegunda in 999 de vrouw van Keizer Hendrik II. Ze werd door een bisschop tot koningin gekroond (1002) en door de paus tot keizerin (1014). Na de dood van haar man (1024) werd ze benedictines in een klooster in Kaufungen dat zij zelf gesticht had.
Het koninginnekruid herinnert aan haar naam. In de Michaelkerk in Bamberg (Duitsland) bij een benedictijnerklooster dat zij daar stichtte, zijn in de 17 eeuw op het plafond allerlei geneeskrachtige kruiden aangebracht, waaronder het koninginnekruid. Deze afbeeldingen zijn er nog steeds te bewonderen.
Kruid
– Het Koninginnekruid of Leverkruid (Eupatorium cannabinum) wordt ook wel Sankt Kundigundkraut genoemd. Het was een bekend middel bij leverziekten. Kruidkundige en botanis Dodoneus (16e eeuw) schreef dat ’het de lever soo dienstelijck is’. Het Griekse ‘Eu’patorium betekent ‘goed’ voor de lever. De Latijnse toevoeging cannabinum verwijst naar de hennepachtige bladeren.
Recept
– Zie verder onder heiligen www.sameneerlijketen.nl
17 maart: Gertrudis (Geertruida) van Nijvel († 659)
Tuinvrouw, beschermer tegen muizenplagen
“Tuin op Geertruid,
warmte komt de grond uit”
Gertrudis koos al jong voor het kloosterleven in een klooster in Nijvel (België) dat werd gesticht door haar moeder toen haar vader overleed (zie heiligennet.nl).
Zij werd patroonheilige voor tuinders: half maart is de aarde warm genoeg om in de tuin aan de slag te gaan.
Gertrudis wordt als abdis afgebeeld met muizen die langs haar staf omhoog kruipen. Muizen worden beschouwd als onreine dieren die een plaag kunnen vormen en oogsten laten mislukken. Geertruid wordt met name aangeroepen bij plagen. De muizen op afbeeldingen herinneren aan haar als beschermster tegen muizenplagen en daarom als redder van mensen. De muizen zou men ook kunnen zien als beeld van onreine zielen die, om hun leven te redden, hun zieleheil en bescherming bij haar zoeken.
Door water uit een bron bij haar crypte in de Sint Gertrudiskerk over de velden te gieten hoopte men te voorkomen dat veldmuizen een plaag werden. Het onderwater zetten van grasland wordt nog steeds toegepast om een muizenplaag te bestrijden.
Heildronk op het leven
Gertrudis nam afscheid van een ridder die verliefd op haar was met een heildronk op zijn leven. Die ridder bleef verliefd en deed alles om haar terug te krijgen: hij schonk zelfs zijn ziel aan de duivel. Het lukte ook de duvel niet om, na zeven jaar, haar voor hem terug te winnen. Zij bleef God trouw. Geertruid’s heildronk op zijn leven bleek sterker, ook de ridder bleef in leven. Een dergelijke heildronk kreeg de naam St Geertensminne! Een recept konden wij niet achterhalen …
17 maart Patrick van Ierland (ca. 385-461)
Klaverblad als beeld van Drie-eenheid
Patrick vertrekt in 432 naar Ierland als missionaris na een opleiding genoten te hebben in het door Martinus gestichte klooster in Tours (Frankrijk) en in Rome. Hij wordt wel de apostel van Ierland genoemd. Aan de hand van een klaverblad legt hij het geheim van de Drie-eenheid uit: drie verschillende bladeren, verbonden door één steel. In het klaverblad zijn V-vormen zichtbaar. In Nederland associeerde men de drie V’s met “Voer Voor Vee”. Het klaverblad is het symbool van Ierland geworden en in de vlag terug te zien.
Afbeelding klaverblad (zie ook wikipedia)
Recepten
– Spinazie en sla
Het klaverblad kan gegeten worden, gekookt als spinazie of verwerkt in salades, bijvoorbeeld door het fijn te hakken en te vermengen met munt, verse, olijfolie en gekookte rijst, zie voor suggesties www.sameneerlijketen.nl
– ‘Drie in de pan’ gemaakt met boekweit, zie ook verder www.sameneerlijketen.nl onder ‘Heiligen’
19 maart Sint Jozef, man van Maria
Een bloeiende staf
Jozef is de man aan de zijde van Maria (Matteüs 1, 18; Lucas 1, 27). Jozef werd een patroon van timmerlieden en andere handarbeiders. Hij wordt tevens beschouwd als beschermheilige van vluchtelingen: hij vluchtte zelf met Maria en het kind naar Egypte toen de Romeinse machthebber Herodes besloot alle pasgeboren jongetjes te doden uit vrees voor een nieuwe leidsman (Matteüs 2, 13). In veel Europese landen was deze dag een feestdag die met een lekkernij gevierd kan worden.
Narcis
Een legende verhaalt dat, nadat de engel Maria verteld had dat zij een bijzonder kind zou baren, er voor haar een man gezocht moest worden. Elf jonge mannen uit Nazareth meldden zich. Jozef, de timmerman, moest ertoe worden overgehaald. De priester vroeg de mannen hun stok of staf bij hem achter te laten. De volgende dag bleek aan Jozefs staf een narcis te bloeien. In de Griekse mythologie is de bloem ontsproten op de plek waar de schone Narcisssus stierf, die verliefd werd op zijn eigen spiegelbeeld toen hij in het water van een vijver keek. Hij was volledig op zichzelf gericht (‘narcistische persoonlijkheid’). Daarentegen toonde Jozef zich het tegenbeeld: hij richtte zich volledig op Maria en haar kind en wordt daarom uitverkoren.
Lelie
Op kunstafbeeldingen zien we dikwijls geen narcis maar een witte lelie aan de staf van Jozef bloeien. Deze bloem verwijst naar onbesproken gedrag en vinden we ook bij afbeeldingen van Maria en andere heiligen, zoals Antonius van Padua. De lelie ontbreekt bijna nooit bij Maria wanneer de engel Jezus’ geboorte aankondigt.
Amandel
Het verhaal van de bloeiende staf herinnert aan de uitverkiezing van Aäron. Voor Mozes moest een opvolger gezocht worden die het volk het beloofde land zou binnenleiden. Elk stamhoofd moest een staf achterlaten. ‘Schrijf ieders naam op zijn staf. Op die van Levi moet je Aärons naam schrijven. Leg alle staven in de ontmoetingstent, voor de verbondstekst, waar ik altijd bij jullie kom. De staf van de man die ik uitkies, zal gaan bloeien.’ (…) Toen hij (Mozes) de volgende dag de verbondstent binnenging, zag hij dat de staf van Aäron, de staf van de stam Levi, in bloei stond. Er waren knoppen ontsproten en bloemen ontloken, en de staf droeg rijpe amandelen (Numeri 17, 23).
Recepten
Zie website sameneerlijketen.nl, onder St. Jozef (aparte rubriek ‘Heiligen’)
– Sint Jozeftaart (Straubinger Jozeftorte)
– Sint Jozefsoezen. Jozef zou de soezen zelf gebakken hebben om uit te delen en om in zijn eigen levensonderhoud te voorzien bij zijn vlucht naar Egypte. Er zijn allerlei recepten voor in de oven of om in olie te bakken.
– Grote broden werden op Sicilië gebakken voor een tafel met 12 jongens en ook uitgedeeld aan de armen.
21 maart Benedictus van Nursia (ca. 480-547)
Raaf, Gezegende kruiden, Kruidenlikeur
Ofschoon overleden op 21 maart, wordt zijn feestdag op 11 juli gehouden.
Alderbertabdij te Egmond
Benedictus stichtte in 529 de orde van de Benedictijnen en werd daarmee de vader van het monnikendom in West Europa. De orde heeft veel betekend voor de ontwikkeling van (medicinale) kruidentuinen en landbouw. Met name Gregorius de Grote heeft bekendheid gegeven aan de zogenaamde Regel van Benedictus, die de basis vormde voor gemeenschappelijk leven.
Raaf
Benedictus was aanvankelijk een kluizenaar die in een grot leefde. Legenden verhalen dat een raaf hem van brood voorzag. Het herinnert aan Elia: ‘De HEER richtte zich tot Elia met de woorden: Ga weg van hier (…) zoek een schuilplaats aan de overkant van de Jordaan. Drinken kun je uit de rivier, en ik heb de raven opgedragen je daar van voedsel te voorzien (…) De raven brachten hem daar ’s ochtends en ’s avonds brood en vlees, en water dronk hij uit de rivier’ (1 Koningen 17, 2-5).
Gezegende kruiden
Het Latijnse woord benedict betekent ‘gezegend’ en is in benamingen terug te vinden.
Geel nagelkruid (Geum urbanum) wordt Benedictuskruid, gezegend kruid of ook wel gezegende wortel genoemd. De wortelstok bevat vluchtige olie die naar kruidnagel ruikt en maagversterkend werkt. Hildegard van Bingen noemde dit kruid Benedicta (de gezegende). Albertus Magnus spreekt van Sana Mundi (sana is gezond, munda is zuiver), verwijzend naar heilzame werking.
Gezegende distel (Cnicus benedictus) is een lage distel met een gele bloem. De naam verwijst naar de geneeskracht die eraan werd toegekend. De distel wordt gebruikt in vinum amararum, een bittere wijn, en in kruidenlikeur om de eetlust op te wekken. Zie link aanmaken www.kloostertuinen.nl
Benedictine – een kruidenlikeur
Het is een likeur met gezegende distel, honing en andere kruiden. Benedictine (46 % alcohol) zou voor het eerst in 1510 gemaakt zijn in het klooster van de benedictijnen in Fécamp (Normandië). Het destilleren van wijn tot brandewijn was al twee eeuwen eerder in gebruik. Toevoeging van kruiden diende aanvankelijk als medicijn. De afkorting D.O.M. op flessen verwijst naar Deo Optima Maxima, ‘aan de allerhoogste God gewijd’.
Recept
– Benedictus uiensoep met tijm, doet je bij de oogst van uien denken aan het moment waarop je de uien gepoot hebt (rond 21 maart).
– Zie ook website sameneerlijketen.nl onder Heiligen (11 juli)
25 maart: Maria boodschap
Een nieuwe lente
Deze dag, negen maanden voor de geboorte van Jezus, herinnert aan de boodschap die Maria van een engel krijgt dat zij zwanger zal worden (25 december; Lucas 1, 1-38). Goddelijke liefde en barmhartigheid zullen zichtbaar worden in dat kind.
Op afbeeldingen wordt het verhaal heel vaak uitgebeeld, met kenmerkende elementen. Vaak leest Maria een boek, de bijbel als verhaal van God en mensen. De engel draagt dikwijls een tak met een witte lelie, nog met een verscholen bloemknop. Soms is een groene lenteboom te zien als verwijzing naar de levensboom en wordt Maria afgebeeld als een tweede Eva. Vaak is ook een duif te zien: Gods geest zal op Maria en haar kind rusten.
Maria boodschap, een lentegedicht
Naar ’t midden van de dag,
in het midden van de rozen,
toen het geen winter meer
en nog geen zomer was,
zat in de schaduw van
haar wimpers zacht te blozen,
over een open blad,
de reine Maagd – en las.
Haar kleed was verse sneeuw;
met duizend ogen staarde
de blauwe lucht door ‘t loof
naar zoveel zuiverheid;
en boven Haar was hoog
de hemel, – en de aarde
lag stil en ver in ’t licht,
als een gespreid tapijt.
Haar sluier, schemerblauw,
viel langs Haar wangen teder,
en om Haar schoudren op
Haar blote voeten neer
en langzaam over ’t blad,
woog als een engelveder
een blanke bloesemtwijg
zijn schaduw heen en weer.
Zij hoorde noch zij zag
de vogel die, verscholen
als uit een open bloem
voor Haar een wijsje floot,
maar diep gebogen en
Haar voeten in violen,
vernam zij God alleen
en wat het blad besloot:
De regens zijn voorbij,
de winter is verscheiden
en gulden regen loopt
langs rank en wijnstok uit;
het duifje lokt de duif
en tussen leliën weiden
en in de rozenhof
De bruid’gom en de bruid …
Naar ’t midden van de dag
In ’t midden van de rozen,
– als woei een verre geur,
een nieuwe lente aan –
hief zij verbaasd haar blik
en zag de Vlekkeloze
vóór haar, vol eerbied, de
Gezant des Hemels staan.
Die groette Haar en ging …
en zo mijn cel na regen
ontvangt een zonnestraal
door haar verhelderd glas,
ontving zij in haar schoot
toen wondervol een zegen,
toen het geen winter meer
en nog geen zomer was.
(Jaques Schreurs, Wierookgraan, Utrecht Spectrum, 1944)
Lang
nadat de engel was gegaan
stond Maria daar nog
diep verwonderd
In de bomen woonde
het licht
dat haar was overkomen.
(Corja Bekius)
26 maart Ludger van Münster (†809)
Ganzen vertrekken
Ludgerius, apostel voor Friezen en Saksen, wordt afgebeeld met ganzen. Omstreeks zijn gedenkdag vertrekken de ganzen naar hun broedgebieden in het Noorden. Rond 3 oktober, de dag dat de relikwieën van Ludger overgebracht werden naar de dom van Münster, komen de ganzen weer terug om hier te overwinteren.
Volgens overlevering bevrijdde Ludger een akker van ganzen die daar overwinterden en fourageerden. Een andere legende verhaalt dat Ludger de ganzen tam maakte. Keltische christenen beschouwden ganzen als symbool van de Geest.
De noordelijke Nederlanden behoorden destijds tot het bisdom Münster (nu Duitsland). Ludger werd in Zuilen bij Utrecht geboren en kreeg als benedictijn zijn opleiding in York (Engeland) en in het klooster Montecassino (Italië) dat door Benedictus werd gesticht. Op verzoek van keizer Karel de Grote keert Ludger terug naar een klooster bij het huidige Münster. Hij stichtte de dom in Münster en was missionaris in het land van de Friezen. Als missionaris voor de Saksen volgde hij omstreeks 780 Lebuïnus van Deventer op.
28 maart Witte Donderdag
Graan en Brood
‘Als een graankorrel niet in de aarde valt en sterft, blijft het één graankorrel, maar wanneer hij sterft draagt hij veel vrucht.’ (Johannes 12, 20 e.v.)
Dit natuurbeeld met betrekking tot dood en leven, en vruchtbaar leven, wordt toegepast op het leven en sterven van Jezus. Het wordt tot een krachtig beeld met een nog diepere betekenis als het verbonden wordt met het alledaagse beeld van het brood. De graankorrels worden vermalen tot meel voor brood dat zelf weer gebroken en gedeeld wordt: ‘Ik ben het brood dat leven geeft’, als beeld van Jezus zelf (Johannes 6, 25 e.v.).
Recepten
– Witte Donderdagsoep, zie www.sameneerlijketen.nl
en verder:
- Apostelbrokken met kruidensoep
- Brandnetelsoep
- Groene pannekoeken
- Gründonnerstagsuppe
- Witte Donderdagsoep
Schikken
Vieren
30 maart Quirinus van Neuss (ca. 117/130)
Tot leven komen
Quirinus was een Romeinse legerofficier die paus Alexander moest bewaken. Volgens verhalen genas de paus Quirinus’ dochter van een klierziekte. Hij bekeerde zich vervolgens met zijn dochter tot het christendom en stierf de marteldood. Quirinus kwam ‘tot leven’ toen Paus Leo IX de relieken van Quirinus in 1050 schonk aan zijn zus. Zij verbleef in de abdij van de benedictinessen in Neuss. Al gauw daarna komen er bedevaarten op gang en wordt Quirinus aangeroepen bij beenwonden en andere verwondingen en ziekten.
Klein hoefblad (Tussilago farfara)
Het kleinhoefblad heette vroeger sancti Quirini, in de volksmond Quirijnskruid en Sinte-Carijnskruid. Carijn (korijn) verwijst in het Vlaams naar ‘korijnzeer’, een zwerende huidziekte. Het zonnige hoefblad bloeit omstreeks 30 maart, de datum waarop Quirinus herdacht wordt. De bladen verschijnen later. Ze bevatten een hoog slijmstofgehalte en worden gebruikt als wondmiddel, maar ook als verzachtend middel bij hoest en keelpijn. Plinius in zijn Naturalis Historia (1e eeuw) geeft een beschrijving van een geneesmiddel met klein hoefblad. De Latijnse naam verwijst naar gebruik van de plant als hoestmiddel (tussis hoesten, agere verdrijven). De naam hoestblad zou een betere naam zijn dan hoefblad, dat naar de hoefvorm van het blad verwijst.
31 maart Pasen
Tuin, Lam en Ei
Tuin
Op Paasmorgen ontmoet Maria Jezus in een tuin. Het decor van een Hof van olijven doet denken aan het paradijsverhaal in het boek Genesis: de plek waar een man en vrouw, Adam en Eva, elkaar ontmoeten. Het Paasverhaal luidt het begin in van een nieuwe geschiedenis van God en mensen. Een verhaal van hoop en leven (Johannes 20, 14-18).
Lam
In de joodse traditie offerde men volgens de voorschriften in het voorjaar een lam, de eerstgeborene, als dank aan God voor de uitbreiding van de kudde.
Bij het vertrek van het volk Israël uit Egypte slacht men een lam en strijkt een beetje bloed over de deurpost, teken dat God in dit huis geëerd wordt. Het beschermt voor de dood die in de nacht alle eerstgeborenen, mensen en dieren, zal treffen (Exodus 12). Wanneer Jezus ‘Lam Gods’ wordt genoemd, herinnert dat aan het beeld van de knecht van wie Jesaja zegt:
Hij werd mishandeld, maar verzette zich niet en deed zijn mond niet open.
Als een lam dat naar de slacht wordt geleid. (Jesaja 53, 7)
Met de verwoesting van de tempel in Jeruzalem (70 nChr.) nam deze offertraditie een einde.
Ei
Eieren zijn van oudsher met het Paasfeest verbonden. Eieren verwijzen naar het geheim van beginnend leven. In de Orthodoxe kerken worden paaseieren beschilderd of op een andere wijze versierd voordat ze met Pasen in de kerk worden gezegend. Deze eier-zegening heeft ook in de katholieke kerken bestaan, maar is inmiddels afgeschaft. In de Joodse traditie legt men een ei op de zogenaamde sederschotel. Deze schotel bevat allerlei ingrediënten en verwijst naar de overhaaste vlucht uit Egypte. Het ei symboliseert de blijvende verwachting van nieuw leven.
Recepten
– Paaslam
– Spinazietaart in de vorm van een gaffelkruis
– Eiersalade, zie foto
Zie ook www.sameneerlijketen.nl
Schikken
Vieren
9 april Dietrich Bonhoeffer (1906 – 1945)
Vrijheid, verantwoordelijkheid en een veertje hoop
De Duitse theoloog Dietrich Bonhoeffer is op 9 april 1945 door executie om het leven gekomen. Hij werd een jaar eerder, op 5 april 1943, gearresteerd in Berlijn. Tot zijn dood schrijft hij in de gevangenis gebeden en gedichten. In brieven aan zijn verloofde en aan een vriend worden de teksten, die op velen diepe indruk maakten, naar buiten gesmokkeld.
Bonhoeffer schrijft over vrijheid, verantwoordelijkheid en vriendschap. En over zijn geloof: dat hij zich gedragen weet door God. Recent zijn werkboekjes uitgegeven door het Bonhoeffer Werkgezelschap in samenwerking met Stichting de Roos (Culemborg).
Christien Crouwel schrijft: “Hij groeide op in een randkerkelijk gezin. Hij promoveert op ‘De kerk als gemeenschap van heiligen’. Hij wordt jeugdsecretaris van de ‘Wereldbond voor internationaal vriendschapswerk voor de kerken’. In 1934 roept hij op tot een oecumenisch concilie: want alleen in oecumenisch verband kan de kerk van Christus bereiken wat een enkele christen of een kerk niet vermag: de wereld de wapens uit handen slaan, de oorlog verbieden en zo spreken ‘dat de wereld tandenknarsend het woord van vrede verneemt en de volken zich verheugen’.”
In Bonhoeffer’s teksten vinden we beelden van ‘buiten’, uit de natuur. Corrie Kopmels (afgekort: CK) en Rene van Loenen (afgekort: RL) herschreven gedichten en teksten van Bonhoeffer, om bij te mediteren en of ze te zingen. Hier enkele voorbeelden:
Bomen, bid voor ons
in deze bange tijden
met honderd handen tegelijk.
Hongerige meeuwen, schreeuw
stamel, stenen in de muren.
Smeek, smeltend ijs en bid,
(CK, bij de tekst van Bonhoeffer, Gebed in grote nood, november 1943)
(…)
Dat met de troostende geluiden
die de watervogels maken
ook de slaap zal komen.
Ik nestel me,
trek de nacht over mij heen.
(CK, bij de tekst van Bonhoeffer, Avondgebed, 1943)
Laat warm en rustig nu de kaarsen branden
door u in onze duisternis gebracht.
(…)
we weten het: uw licht schijnt in de nacht.
(Bonhoeffer, Goede machten, december 1944)
(…)
Sta op, ik ga leven,
de nacht is voorbij
Zwermen ganzen groeten de wereld.
Nieuwe gezichten vangen mijn blik.
(CK, bij de tekst van Bonhoeffer, Morgengebed, 1943)
Naast het vruchtbare korenveld,
vol zorg en met eerbied bewerkt,
soms met bloed, zweet en tranen,
naast de akker van hun dagelijks brood,
laten mensen toch ook
de mooie korenbloem bloeien.
Niemand heeft haar geplant of begoten.
Weerloos groeit ze in vrijheid,
in vrolijk vertrouwen dat haar het leven
onder de hemelboog wordt gegund.
(…)
Niet alleen de rijpe vrucht
ook de bloesem is prachtig.
Of de bloesem er is voor de vrucht
of de vrucht voor de bloesem?
Wie zal het weten?
Toch zijn ze ons beiden gegeven.
Een kostbare, zeldzame bloesem,
ontsproten aan vrijheid van geest,
onbevreesd, speels, vol vertrouwen
In het uur van geluk,
zo is de vriend voor de vriend.
(Bonhoeffer, uit: De Vriend, augustus 1944)
Je komt de vrijheid op het spoor,
trouw aan die ene stem,
(…)
standvastig, kalm en onverstoord:
geheim om uit te leven
en uitzicht van Godswege.
(RL, Pelgrimslied, bij Bonhoeffer, gedicht Vrijheid)
Een godsgeschenk, ons in de handen gelegd
is vrijheid, kostbaar zaaigoed (…)
bewaard, gekoesterd en weer doorgegeven,
zo vindt het zaad de ruimte van het leven.
(RL, liedtekst uit Lied van de Vrijheid, gebaseerd op de twee peilers van vrijheid volgens Bonhoeffer: verantwoordelijkheid en gehoorzaamheid, juli 1944)
Hoop is dat ding met veertjes
dat neerstrijkt in de ziel
en wijsjes zonder woorden zingt
en nooit valt hij er stil.
Hoe hard de wind ook waaien zal
hoe hevig ook de storm
(…)
dat vogeltje houdt vol.
(Tekst oorspronkelijk van Emily Dickinson, 1830-1886, vertaling Ans Bouter)
Bronnen
Zie voor de volledige teksten de uitgaven:
– Bonhoeffer 75, Gedichten en gebeden in gevangenschap (Werkschrift 2019 -2020, De Roos, Culemborg).
– Bonhoeffer 75, Van Horen zingen – Voor Witte Donderdag en bevrijdingsmaaltijd (De Roos, Culemborg en Raad van Kerken, 2020), ook te downloaden als ‘materiaal rond 4 en 5 mei’ via www.raadvankerken.nl
Recepten
– Voor “vrijheidsmaaltijden” zie www.sameneerlijketen.nl
– Suggesties daarbij voor organisatie en gesprek, zie boven, Bonhoeffer 75: van Horen Zingen, pag. 11.
Schikkingen en Vieren
Zie www.symbolischschikken.nl bij Bijzondere Thema’s – Nationale dagen / Bonhoeffer
Zie www.scheppingvieren.nl onder het thema vrijheid/Jeanette van Osselen (Hemelvaart)
10 april Ezechiël (ca. 570 voor Christus)
Zaaien en Levenskracht
‘Zaait ge op Sint Ezechiël, zeker lukt uw tuintje wel’
In de Paasnacht staat traditioneel een tekst uit het bijbelboek Ezechiël op het leesrooster van de kerken (Ezechiël 37). Die tekst verwijst naar wonderbaarlijke levenskracht: ‘Ik zal jullie mijn adem geven zodat jullie weer tot leven komen’.
Ezechiël was een profeet die enkele eeuwen voor onze jaartelling leefde. De naam Ezechiël betekent: ‘moge God sterken’.
Levenskracht is ook in tuinzaden verborgen.
Overeenkomstig bovenstaande ‘zaaispreuk’ kunnen veel van die zaden rond 10 april worden gezaaid en aan de aarde toevertrouwd.
Vol van leven zullen wij ‘t morgenlicht begroeten.
(Lied 609, Liedboek 2013)
De Geest des Heren heeft een nieuw begin gemaakt, in al wat groeit en leeft zijn adem uitgezaaid.
(Lied 686, Liedboek 2013)
Recepten
Een passend recept met spinazie en eieren: www.sameneerlijketen.nl
Schikken
Schikvoorbeelden rond levenskracht: www.symbolischschikken.nl / trefwoorden Pasen, Paastijd
Vieren
- Teksten en liederen over levenskracht en zaaien: www.scheppingvieren.nl
- Zie ook Andries Govaart, website anderszins.eu
10 april Pierre Teilhard de Chardin (1 mei 1881 – 10 april 1955)
God in alles zien: “Mis over de wereld”
Priester Pierre Teilhard de Chardin was een Franse katholiek, behorend tot de Orde van de Jezuïeten (Societas Jesu). Hij combineerde filosofie en theologie met paleontologie en geologie. Hij bracht het denken over evolutie en het heilige samen. Het universum ziet hij als manifestatie van energie: fysiek, psychisch en spiritueel.
“Ik wil mensen leren kennen om God in alles te zien”.
Ook zei hij: De Franse paleontoloog en theoloog Pierre Teilhard de Chardin (1881-1955) zei eens: “In naam van ons geloof hebben we het recht en de plicht in vuur te raken voor de dingen van deze aarde.” (Diens belangrijkste boek: ‘Het verschijnsel mens’)
Deze gedenkdag is zijn sterfdag. Zie ook Konferentie voor Nederlandse Religieuzen: www.knr.nl /trefwoorden duurzaamheid, heiligen, helden.
Vieren?
Ten tijde van de Coronacrisis kunnen mensen niet samenkomen om te vieren. En hoe vier je de eucharistie als het je zelfs ontbreekt aan brood en wijn?
Dat overkwam Teilhard de Chardin in 1923, in een woestijn in China (Mongolië). Beluister zijn beroemd geworden tekst: Mis over de wereld. Of lees de oorsponkelijke vertaalde tekst
De aarde wordt zijn altaar. De nood van de wereld legt hij daarop, evenals de inspanningen die mensen zich getroosten: ze zijn de offergaven die hij aan God aanbiedt.
Voor teksten rond de schepping zie verder: www.scheppingvieren.nl