De Groene kalender

Vieren of gedenken, in alle rust of met elkaar.

Laat je inspireren door oude gewoontes, groene symboliek, markante personen, inspirerende initiatieven, smaakvolle recepten, toepasselijke teksten, en praktische tips.

 

feb
14
wo
Periode van de Veertigdagentijd
feb 14 – mrt 28 hele dag

 

Periode van de Veertigdagentijd: stapsgewijs naar Pasen

Lijdenstijd ofwel Vastentijd

 

De klassieke bijbelverhalen die in de veertigdagentijd aandacht krijgen (2024: B-jaar, Marcuslezingen aangevuld met Johannes), vertellen van Jezus’ weg vanuit de woestijn naar de stad Jeruzalem. Natuurbeelden herinneren aan het geheim van dood en leven: de weg naar Pasen kan worden beleefd als een tocht vanuit onherbergzaam, dor gebied naar een ‘paastuin’, een frisse lentetuin vol van nieuw leven. Het is een tocht die mensen ieder voor zich op hun eigen manier – bekeerlingen, pelgrims, vluchtelingen – in hun leven telkens weer gaan, met vallen en opstaan. Het is een periode van inkeer en zelfbeperking.

 

Water en brood

Vanoudsher bereidden volwassen mensen, die zich willen aansluiten bij ‘de mensen van de weg’, zoals de eerste christenen genoemd werden, zich voor op hun doop met Pasen (in de Paasnacht). In deze periode van zes weken – een geestelijke en materiële leerweg – staan zij stil bij de belangrijke geloofsthema’s. De Lijdenstijd doet stilstaan bij lijden: van mens, dier, en heel de schepping. Het maakt gevoelig voor onrecht dat de ander wordt aangedaan, voor elke aantasting van natuur en milieu als Gods goede schepping. Dat betekent vanzelf ook een tijd van vasten, van zelfbeperking en zelfkritiek. Een tijd om stil te staan bij eigen keuzes, eigen gewoonten, eigen gedrag. Het is een tijd om op zoek te gaan naar alternatieven en zich daarin te oefenen door zelfbeperking: in consumptie, geen vlees, de keuze voor een eenvoudige maaltijd, voor ‘water en brood’.

brood

 

 

 

 

 

 

 

Overige symboliek, dieren: lam, ezel, vis en haan, kip en ei

Zie voor Schikken en Vieren in de veertigdagentijd, symbolischschikken.nl/veertigdagentijd en scheppingvieren.nl/veertigdagentijd

 

Vleesloos vasten

Wat is het dat ik nodig heb?

Hoeveel, hoe groot, hoe lekker.?

Met welke kleur, met welk beleg het brood,

En moet er vlees bij zijn, en bier of wijn?

 

Heer leer ons bidden

en leer ons zelf te zien hoe dag aan dag

Uw zon opkomt voor al wat leeft,

en hoe we delen in uw overvloed.

Geef ons het brood te geven

dat uw wereld voedt.

(Roel Bosch)

 

Vlees, vis en vasten

In de tijd vóór Pasen wordt er in de Orthodoxe Kerken van het Oosten geen vlees en vis gegeten. Ook in de Rooms-Katholieke kerken was geen vleeseten gebruikelijk als wijze van vasten. Waar vroeger geen vlees eten op vrijdag een verplichting was, is dat sinds de jaren zestig van de vorige eeuw een individuele keuze, ook op Aswoensdag en Goede Vrijdag in de vastentijd. De bisschoppen van Engeland en Wales herstelden in 2012 de oude praktijk dat rooms-katholieken op vrijdag vasten en geen vlees eten, in ere, opnieuw: als aanbeveling van een individuele keuze.

Meer en meer echter beperken religieuze gemeenschappen en mensen individueel het gebruik van vlees met name ook in de vastenperiode. De belasting van het milieu vormt dikwijls een belangrijke reden. Zie ook www.weekzondervlees.nl, een initatief van Isabel Boerdam.

Aanvankelijk dacht men, vanuit ervaring en beleving, dat met het eten van vlees er ook demonische krachten danwel ziekten in je lijf konden komen. Men maakte een onderscheiding tussen reine en onreine dieren. Varkens die afval eten, menselijk voedsel en modderbaden heerlijk vinden, werden beschouwd als onrein. Varkens passen eerder bij een cultuur van landbouwers dan bij een cultuur van rondtrekkende schaapherders en nomaden. Het eten van varkensvlees is in joodse en moslimtradities ook om religieuze redenen taboe, maar de cultuurhistorische achtergrond hiervan is onmiskenbaar.

 

vis

Vis

Het verhaal van de vissen doet

water zwijgen (…)

De stenen verbreken het zwijgen (…)

… de nederigen

krijgen eindelijk het woord.

 

(G. van der Graft, uit: Verzamelde Gedichten, Baarn, 1983; zie ook: scheppingvieren.nl/vissen/ )

 

Vis wordt vaak in de christelijke traditie gegeten op vrijdag, ook op Goede Vrijdag. Dat heeft alles te maken met de naam en symboliek. De letters van het Griekse woord voor vis ‘ichtus’, zijn de beginletters van een korte Griekse geloofsbelijdenis: Jesous Christos Theou Uios Soter: Jezus Christus, Gods Zoon, Redder.

Dat de vis in het (voor het Joodse volk) bedreigende zeewater kan leven, het water van dood en leven, geeft een extra symbolische dimensie aan de betekenis van ‘ichthus’. Het eten van zoute vis op Goede Vrijdag (zoals stokvis – gezouten kabeljauw) heeft ook een extra betekenis. Zout verwijst naar het zogenaamde verbond met zout (Numeri 18,19). Zout herinnert aan houdbaarheid, een eeuwigdurende verbond tussen God en mensen. Samen brood en vis eten: een teken van wederkerige vriendschap. Goede vis eten is overigens tegenwoordig niet zo eenvoudig: steeds meer vis behoeft een keurmerk voor duurzaamheid.

 

Trappistenvlees

Wie tegenwoordig vast, maakt een bewuste keuze, geïnspireerd door uiteenlopende overwegingen: gezondheid, natuur en milieu, dierenwelzijn, zelfbeperking, innerlijke zuivering of een alternatieve leefstijl. De productie van vlees legt een groot beslag op voedselbronnen en milieu. Daarom is afzien van vlees een goede manier van vasten. Trappistenvlees is een andere naam voor bonen. Trappisten zijn in beginsel, maar niet altijd, vegetariërs uit respect voor Gods schepping en in solidariteit met de armen. Bonen en andere peulvruchten zoals kapucijners vervangen de eiwitten die in vlees zitten.

 

RECEPTEN VOOR IEDERE WEEK:

Brood en water kunnen de basis zijn voor maaltijdsoepen. Gert Vos ontwikkelde speciale soepen met ingrediënten van het seizoen, waarbij ook kleur en samenstelling aansluiten op thema’s van de Veertigdagentijd. Zie voor verdere recepten www.sameneerlijketen.nl onder “40-dagentijd”. Hier worden tips gegeven en worden voor iedere recepten vermeld.

 

1e week: Brood in de Woestijn

De mens leeft niet van brood alleen (Matteüs 4, 1-11)

Jezus verbleef veertig dagen en nachten in de woestijn voordat hij de wereld intrekt. Hij wordt er uitgedaagd met de vraag van stenen brood te maken en zich zijn roeping bewust te maken.

 

Recept

Voor de 1e week van de 40-dagentijd zijn op www.sameneerlijketen.nl recepten te vinden voor:

 

De dadelpalm verwijst naar een rechtvaardig mens:

De rechtvaardigen groeien op als een palm (…)

Zij dragen nog vrucht als ze oud zijn

en blijven krachtig en fris.

Zo getuigen zij dat de HEER recht doet,

mijn rots, in wie geen onrecht is (Psalm 93, 13-16)

 

2e week: Licht op de Berg

Het verhaal van de Verheerlijking op de berg wordt traditioneel op de tweede zondag van de veertigdagentijd gelezen; het vertelt hoe Jezus ‘verlicht’ wordt en wat zijn betekenis is in het voetspoor van ‘wet en profeten’ (Matteüs 17,1-9).

licht op de berg

 

Recept

Zie www.sameneerlijketen.nl voor de 2e week:

Het is gebruikelijk om in de vastentijd geen vlees te eten, erwten en bonen zijn een goede vervanger van eiwitten. De kikkererwten kunnen herinneren aan ‘een berg stenen’ en ze zijn licht van kleur, denk aan het licht waarmee Jezus in het verhaal bekleed wordt.

 

3e week: Water putten bij de Bron

In de vier weken die volgen wordt aan beelden uit het leven van alledag betekenis gegeven: water, licht, dood, leven verwijzen naar diepere lagen van gelovig leven. Een Samaritaanse vrouw treft Jezus bij een waterbron:

‘Wie het water drinkt dat ik hem geef, zal nooit meer dorst krijgen.

Het water dat ik hem geef, zal in hem een bron worden

waaruit water opwelt dat eeuwig leven geeft.’

(Johannes 4, 5-42)

 

achthoekig doopvont

 

Recept

Zie sameneerlijketen.nl voor de 3e week:

 

4e week: Licht

Op deze dag is er aandacht voor een verhaal over iemand die blindgeboren is: ‘Ik was blind en nu kan ik zien en ‘Zij die niet zien zullen zien, en zij die zien, zullen blind worden’ (Johannes 9, 25 en 39). Het gaat over licht in de betekenis van leren zien en inzien. Jezus, ‘licht van de wereld’, keert het gangbare denken om. Men spreekt hier wel van ‘half vasten‘.

 

Recept

Suggesties voor de 4e week:

Of, omdat het ‘half vasten is, en het licht doorbroken wordt:

 

5e week: Dood en leven

Het verhaal over de dood van Lazarus – zijn lichaam gevangen, een steen voor zijn graf – verwijst naar nieuw leven, dat van beknellende doeken bevrijd is. Het wijst vooruit naar het geheim van Pasen, belofte van hoop en leven (Johannes 11, 1-45).

 

dood en leven

 

Recept

Suggesties 5e week:

 

6e week: Leven in het groen

Op de laatste zondag van de Veertigdagentijd (Palmzondag) staat de ‘intocht’ van Jezus in Jeruzalem centraal (Matteüs 21, 1-11). Juichende mensen onthalen hem met groene (palm)takken. Groen verwijst naar nieuw leven, losgemaakt uit de banden van de dood, zoals bladeren uit de vliezen van winterknoppen breken. Palm staat voor overwinning die past bij de koning die men in hem ziet.

 

palmtakje buxus

 

Recept

Suggesties 6e week:

 

mrt
24
zo
Palmzondag
mrt 24 hele dag

 

24 maart Palmzondag

Niet hoog te paard

 

Groen palmtakje

Bij de intocht van Jezus in Jeruzalem worden takken met groene bladeren over de weg gespreid (Matteüs 21, 1-11, Marcus 11, 1-10). De evangelist Johannes spreekt over groene ‘palm’takken (Johannes 12, 12-16). De palmboom doet denken aan een rechtvaardig mens (Psalm 92, 13).

Groen verwijst naar leven, denk aan oase, grazige weide, een gezegend leven. ‘Groen’ is verwant aan ‘groeien’ en betekent eigenlijk: de kleur hebben van wat groeit. Hildegard van Bingen verwees met groen naar de levenwekkende Geest. Betrokken op een mens, herinnert het groen aan een gezegend en rechtvaardig leven:

Ik ben als een groene olijfboom in het huis van God,
ik vertrouw op de liefde van God
voor eeuwig en altijd
(Psalm 52, 6-10)

Door de eeuwen heen hebben mensen een groene tak als beeld van leven gezien. In Nederland kunnen buxustakjes gebruikt worden, om ze in de kerk te laten wijden en mee naar huis te nemen. Ook de palmpaasstokken worden ermee versierd. Wie van het land moest leven stak de gewijde palmtakjes op de hoeken van het land in de grond, om zo het land te ‘palmen’, borg voor een goede oogst? Of is het veeleer de erkenning dat God schepper van de wereld is, eigenaar van het land? En dat de mens die van de aarde gebruik maakt zijn zegen nodig heeft? (naar een tekst van Gerard Ris).

Palmzondag vormt het begin van de Stille (of Goede) Week, de laatste week naar Pasen: stapsgewijs gaan mensen de weg van vernedering en verhoging, Jezus achterna. Meerdere vieringen markeren die weg, op Witte Donderdag, Goede Vrijdag en Stille Zaterdag. Op de avond voor Pasen, eigenlijk in de Paasnacht, klinkt dan tenslotte het bevrijdende “Licht van Christus”.

 

  

Ezel, niet hoog te paard

Gij met uw zachtzinnige oren

en uw geduldig gezicht:

Ik ben u zeer verplicht

(…)

En dat ge zelfs niet hebt bewogen

mij slechts hebt getroost met uw ogen.

Dat kunnen de mènsen niet.

(Fragment uit het gedicht Dank aan een ezel, I. Gerhardt)

 

Jezus kiest voor een ezel om Jeruzalem binnen te gaan. De ezel is het lastdier voor de armen. Paarden zijn voor de rijken. De uitdrukking ”hoog te paard zitten” herinnert daaraan. Paarden werden gebruikt bij oorlog, maar Jezus komt op een ezel als vredestichter de stad binnen. In processies op Palmzondag werden daarom soms houten ezels meegetrokken. In de tijd van koning Salomo werd het paard uit Egypte gehaald en als oorlogswapen ingezet om strijdwagens te trekken (1 Koningen 10, 26-29). Paarden maakten ook in Jezus’ tijd deel uit van het Romeinse leger. Ezels daarentegen waren de lastdieren in het leven van alledag. Maria met haar pasgeboren kind wordt op haar vlucht (op afbeeldingen) gedragen door een ezel, net als Mozes: ‘Mozes zette zijn vrouw en kinderen op een ezel en ging op weg, terug naar Egypte’ (Exodus 4, 20).

 

Stil grazend naast een grijze rots

zag ik opeens op hoge benen

een jonge ezel; zijn oren schenen

doorzichtig, zijn gelaat was trots. (…)

 

En na een korte, felle schrik

verstarde ik in verwondering.

Of kan het eerbied zijn geweest,

voor dit schoon, ongeschonden beest,

waarmee ik langzaam verder ging?

(Fragment uit het gedicht Het ezeltje, M. Vasalis; zie ook http://www.scheppingvieren.nl/het-ezeltje/

 

Het verhaal van de intocht herinnert aan een beeld van de profeet Zacharia:

Juich Sion,

Jeruzalem schreeuw het uit van vreugde!
Je koning is in aantocht,
bekleed met gerechtigheid en zege.

Nederig komt hij aanrijden op een ezel,
op een hengstveulen, het jong van een ezelin.

Ik zal de strijdwagens uit Efraïm verjagen
en de paarden uit Jeruzalem:
de bogen worden gebroken.

Hij zal vrede stichten tussen de volken. (Zacharia 9, 9-10)

 

broodhaantje

Haan

Een haan kraait bij het krieken van de dag. Diens roep markeert het einde van de nacht. Onderweg naar de Olijfberg zegt Jezus: ‘Jullie zullen mij deze nacht allemaal afvallen (…).’ Petrus zei daarop tegen hem: ‘Misschien zal iedereen u afvallen, ik nooit!’ Jezus antwoordde hem: ‘Ik verzeker je; deze nacht nog, zul je, nog voor de haan gekraaid heeft, mij driemaal verloochenen’ (Matteus 26, 31-34). De haan kan zo ook beeld van waakzaamheid worden.

 

Recepten

Palmpaashaantje, zie verder op www.sameneerlijketen.nl:

Recepten bij Palmpasen

 

 

 

Schikken

Vieren

 

mrt
28
do
Witte Donderdag
mrt 28 hele dag

28 maart Witte Donderdag

Graan en Brood

 


 

 

 

 

 

 

 

 

 

Als een graankorrel niet in de aarde valt en sterft, blijft het één graankorrel, maar wanneer hij sterft draagt hij veel vrucht.’ (Johannes 12, 20 e.v.)

Dit natuurbeeld met betrekking tot dood en leven, en vruchtbaar leven, wordt toegepast op het leven en sterven van Jezus. Het wordt tot een krachtig beeld met een nog diepere betekenis als het verbonden wordt met het alledaagse beeld van het brood. De graankorrels worden vermalen tot meel voor brood dat zelf weer gebroken en gedeeld wordt: ‘Ik ben het brood dat leven geeft’, als beeld van Jezus zelf (Johannes 6, 25 e.v.).

 

    

 

Recepten

– Witte Donderdagsoep, zie www.sameneerlijketen.nl

en verder:

 

Schikken

Vieren

 

mrt
29
vr
Goede Vrijdag
mrt 29 hele dag

 

29 maart Goede Vrijdag

 

Deze dag maakt deel uit van de Stille of Goede Week, waarin een reeks vieringen de weg van Jezus naar Pasen markeren. Het zijn dagen die de overgang vormen van de 40-dagentijd naar de paastijd, de overgang van leven naar dood, en opnieuw: nieuw leven. Goede Vrijdag staat in het teken van het sterven van Jezus aan het kruis en wordt niettemin toch ‘goed’ genoemd. Alleen te begrijpen voor wie het hele verhaal op de voet volgt … (zie verder deze Groene Kalender), en ook de suggesties voor schikken, vieren en eerlijk eten.

De beeldtaal van een roodborstje en de pelikaan illustreren wat onzegbaar is.

 

 

Een roodborstje …

(…) en uit de bomen groeit een kruis,

tot rustplaats voor die vogel

die met het teken van de vis

om mensen was bewogen.

(Henk Jongerius, Kerkliederen 14)

 

 

Naar een Vlaamse legende:

Jezus was aan het kruis geslagen. Er zat een klein vogeltje dichtbij het kruis in een olijfboom en zag zijn wonden en voelde zijn pijn. Uit zijn kraaloogjes druppelden tranen. Niemand zag het vogeltje, want het was klein en kleurloos. Hij had zelfs geen naam, omdat mensen hem nooit opmerkten en Adam vergeten was een naam voor hem te bedenken.

Het vogeltje zag de doornenkroon die het hoofd van Jezus verwondde. Hij dacht: hoe kan ik deze man helpen? Hij vloog naar het kruis en begon met zijn snavel de doornen uit Jezus’ hoofd te trekken. Daarbij viel een druppel bloed op zijn borst. Jezus zei: “Lief vogeltje, het rode vlekje op je borst zul je blijven behouden als herinnering aan jouw liefde voor mij.” Het zal mensen herinneren aan mijn lijden en dat van anderen, maar ook hoe liefde dat lijden kan verzachten. De mensen zullen je voortaan roodborstje noemen.

 

goede vrijdag

Pelikaan

In oude kerken en kerkelijke kunst komt soms een afbeelding van een pelikaan voor die met haar snavel in eigen borst steekt en met de druppels bloed haar jongen voedt. Dit beeld verwijst naar het offer van Christus en zijn levensreddend handelen.

In de Physiologus, een bundeling van teksten uit de tweede tot vierde eeuw na Christus, wordt geleerd dat de pelikaan veel van haar jongen houdt. Die pikken echter de ouders met hun scherpe snavels, en dan zouden de ouders hun jongen doden. Volgens Physiologus pikt de pelikaan op de derde dag haar zijde open en met haar bloed wekt ze de jongen tot leven. Zo verwijst de pelikaan naar de lijdende Christus die uit liefde leven wekt.

Biologisch klopt de beeldtaal niet. De pelikaan voedt zijn jongen met vis uit de krop. In tijden van droogte en gebrek pikken de jonge vogels de ouders tot bloedens toe; als de keel kaal wordt ziet men de rode huid daaronder.

Van Thomas van Aquino (ca. 1225 – 1274) kennen we de hymne:

Milde pelikaan, Jezus Heer, reinig mij, onreine, met uw bloed.

 

Schikken

Vieren

Recepten

mrt
30
za
Stille Zaterdag
mrt 30 hele dag

 

30 maart Stille Zaterdag

 

 

 

 

 

 

 

Na het sterven volgt de verstilling.

Wat valt er nog te zeggen?

 

 

Dan, in de avond en de nacht schuift het duister weg, wordt de donkerte achtergelaten en klinkt het “Licht van Christus”:

leven door de dood heen gebroken, opgewekt leven in bevrijdend licht

 

Zie verder deze Groene Kalender.

 

Schikken

Vieren

 

 

mei
1
wo
Maria – Meimaand
mei 1 hele dag

 

Maria-Meimaand

Bloemen, Meiwijn en Geurende kruiden

 

 

Rond 1 mei werd het voorjaarsfeest ter ere van de Romeinse godin Flora gevierd, godin van de lente en de bloemen.

In 1579 begon Carolus (Karel) Borremeus, aartsbisschop van Milaan en later heiligverklaard, dit algemeen geliefde voorjaarsfeest om te buigen naar een katholiek feest waarin Maria een centrale plaats heeft. Dit feest werd in de 18e eeuw door de Jezuïeten in Italië verder uitgebouwd tot een hele maand: Maria-meimaand, waarbij men op 1 mei (Dag van de arbeid) in het bijzonder Jozef, de timmerman (arbeider), eert.

Tot op vandaag krijgt Maria in de meimaand alle aandacht. In kerken en kapellen richt men zich tot Maria in gebed en zien we extra bloemenhulde bij Mariabeelden.

De naam Mei gaat terug op nog een andere Romeinse godin, Maia, godin van vruchtbaarheid, liefde en ontluikend leven.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

meidoorn

 

Bloemen

Er zijn veel bloemen die deze maand bloeien, in de volksmond Maria-bloemen genoemd. Ze dragen vaak de kleuren wit en blauw.

Witte bloemen herinneren aan haar ongereptheid (‘maagdelijkheid’): stevige witte rozen en lelies, maar ook kwetsbare madeliefjes en margrieten.

Blauwe bloemen verwijzen naar haar hemelse status (‘hemelse’ koningin), het blauw van de hemel, het is een ‘dure’ kleur. Voorbeelden van blauwe Maria-bloemen: vergeet-mij-niet, korenbloem, zwaardlelie, viool, bernagie, akelei en erepijs.

Zie www.symbolischschikken.nl (opgenomen onder ‘bijzondere thema’s)

 

lievevrouwebedstro

 

Kruiden

– Lievevrouwebedstro, Galium odoratum

– Echt walstro, Galium verum, Onze lieve vrouwe bedstro

Een legende verhaalt dat Maria deze kruiden een heerlijke geur gaf, toen Jozef ze voor haar had verzameld als bedstro. De geur van Lievevrouwebedstro is gedroogd het sterkst. De volksnaam mottenkruid herinnert aan de gewoonte om met de geur van het kruid motten weg te houden uit de linnenkast.

 

Recepten

Beide kruiden worden gebruikt voor het kruiden van zogenaamde meiwijn, bowl en likeur. De bloemen zijn te gebruiken in thee.

Zie verder www.sameneerlijketen.nl

 

Vieren

Zie ook  www.scheppingvieren.nl

mei
11
za
IJsheiligen
mei 11 – mei 14 hele dag

12,13,14 mei IJsheiligen: Pancratius, Servatius, Bonifatius

Nachtvorst en toch een groen graf

 

Pancraas, Servaas en Bonifaas, zij geven vorst en ijs helaas

Voor de nachtvorst zijt gij niet beschermd, totdat Servatius zich ontfermt

Tot Bonifaas, die strenge baas, wees voor vrucht op vorst beducht

 

 jasmijn

 

Pancratius, Servatius en Bonifatius worden beschouwd als ‘ijsheiligen’ en achtereenvolgens op 12, 13 en 14 mei herdacht. Allerlei tuin- en weerspreuken herinneren aan hen. Nachtvorst kan in het late voorjaar fnuikend zijn voor bloesems van vruchtbomen. Met het buitenzetten van potplanten kan men daarom maar beter wachten tot na de IJsheiligen.

Pancratius van Rome en Bonifatius van Tarsus waren tijdgenoten. Bonifatius werd omstreeks 306/307, vier jaar na Pancratius, onthoofd in Rome. Niet te verwarren met ‘onze’ Sint Bonifatius die bij Dokkum werd vermoord (754).

Over Servatius – eerste Nederlandse bisschop – gaat de legende dat hij in 384 zijn bisschopszetel wilde verplaatsen van Tongeren naar Maastricht. Onderweg overleed hij. Toen hij in Maastricht werd begraven, bleef zijn graf groen. De Sint-Servaas kerk in Maastricht herinnert aan hem.

 

 sering

 

Bloem

– De Sering wordt ook Servaasbloem genoemd omdat het begin van bloei van deze geurende struik zo rond deze dagen, de IJsheiligen, ligt.

 

 

jan
21
di
Gebedsweek voor eenheid van kerken
jan 21 – jan 28 hele dag

 

3e week januari Gebedsweek voor de eenheid van de kerken

Zie: www.raadvankerken.nl of www.missienederland.nl

 

 

Recepten

-Voor “Brood en zout”, zie Gebedsweek (op website van www.sameneerlijketen.nl)

Breekbrood

 

Schikken

– Passende schikkingen, zie www.symbolischschikken.nl

 

feb
14
vr
Aswoensdag: begin van de Veertigdagentijd
feb 14 hele dag

 

14 februari Aswoensdag: begin van de Veertigdagentijd

 

as

 

Aswoensdag is de dag na Carnaval. Het is het begin van een periode van 40 dagen tot Pasen (de zondagen niet meegeteld). De periode staat bekend zowel als ‘Lijdenstijd’ als ook als Vastentijd. De naam Aswoensdag is ontleend aan de traditie in katholieke kerken om de aanwezigen op deze dag een kruisje van as op het voorhoofd mee te geven, een herinnering aan het woord Bedenk wel: je bent stof en tot stof keer je terug (naar Genesis 3,19). Gebruikt wordt de as van de ingezamelde buxustakjes die het jaar ervoor op Palmzondag werden gewijd en meegenomen naar huis. Zie verder voor de periode van de 40-dagentijd deze Groene Kalender.

 

Recept

– zie sameneerlijketen.nl/aswoendag voor allerlei recepten:

 

Schikken

 

Vieren

 

 

Periode van de Veertigdagentijd
feb 14 – mrt 29 hele dag

 

Periode van de Veertigdagentijd: stapsgewijs naar Pasen

Lijdenstijd ofwel Vastentijd

 

De klassieke bijbelverhalen die in de veertigdagentijd aandacht krijgen (2024: B-jaar, Marcuslezingen aangevuld met Johannes), vertellen van Jezus’ weg vanuit de woestijn naar de stad Jeruzalem. Natuurbeelden herinneren aan het geheim van dood en leven: de weg naar Pasen kan worden beleefd als een tocht vanuit onherbergzaam, dor gebied naar een ‘paastuin’, een frisse lentetuin vol van nieuw leven. Het is een tocht die mensen ieder voor zich op hun eigen manier – bekeerlingen, pelgrims, vluchtelingen – in hun leven telkens weer gaan, met vallen en opstaan. Het is een periode van inkeer en zelfbeperking.

 

Water en brood

Vanoudsher bereidden volwassen mensen, die zich willen aansluiten bij ‘de mensen van de weg’, zoals de eerste christenen genoemd werden, zich voor op hun doop met Pasen (in de Paasnacht). In deze periode van zes weken – een geestelijke en materiële leerweg – staan zij stil bij de belangrijke geloofsthema’s. De Lijdenstijd doet stilstaan bij lijden: van mens, dier, en heel de schepping. Het maakt gevoelig voor onrecht dat de ander wordt aangedaan, voor elke aantasting van natuur en milieu als Gods goede schepping. Dat betekent vanzelf ook een tijd van vasten, van zelfbeperking en zelfkritiek. Een tijd om stil te staan bij eigen keuzes, eigen gewoonten, eigen gedrag. Het is een tijd om op zoek te gaan naar alternatieven en zich daarin te oefenen door zelfbeperking: in consumptie, geen vlees, de keuze voor een eenvoudige maaltijd, voor ‘water en brood’.

brood

 

 

 

 

 

 

 

Overige symboliek, dieren: lam, ezel, vis en haan, kip en ei

Zie voor Schikken en Vieren in de veertigdagentijd, symbolischschikken.nl/veertigdagentijd en scheppingvieren.nl/veertigdagentijd

 

Vleesloos vasten

Wat is het dat ik nodig heb?

Hoeveel, hoe groot, hoe lekker.?

Met welke kleur, met welk beleg het brood,

En moet er vlees bij zijn, en bier of wijn?

 

Heer leer ons bidden

en leer ons zelf te zien hoe dag aan dag

Uw zon opkomt voor al wat leeft,

en hoe we delen in uw overvloed.

Geef ons het brood te geven

dat uw wereld voedt.

(Roel Bosch)

 

Vlees, vis en vasten

In de tijd vóór Pasen wordt er in de Orthodoxe Kerken van het Oosten geen vlees en vis gegeten. Ook in de Rooms-Katholieke kerken was geen vleeseten gebruikelijk als wijze van vasten. Waar vroeger geen vlees eten op vrijdag een verplichting was, is dat sinds de jaren zestig van de vorige eeuw een individuele keuze, ook op Aswoensdag en Goede Vrijdag in de vastentijd. De bisschoppen van Engeland en Wales herstelden in 2012 de oude praktijk dat rooms-katholieken op vrijdag vasten en geen vlees eten, in ere, opnieuw: als aanbeveling van een individuele keuze.

Meer en meer echter beperken religieuze gemeenschappen en mensen individueel het gebruik van vlees met name ook in de vastenperiode. De belasting van het milieu vormt dikwijls een belangrijke reden. Zie ook www.weekzondervlees.nl, een initatief van Isabel Boerdam.

Aanvankelijk dacht men, vanuit ervaring en beleving, dat met het eten van vlees er ook demonische krachten danwel ziekten in je lijf konden komen. Men maakte een onderscheiding tussen reine en onreine dieren. Varkens die afval eten, menselijk voedsel en modderbaden heerlijk vinden, werden beschouwd als onrein. Varkens passen eerder bij een cultuur van landbouwers dan bij een cultuur van rondtrekkende schaapherders en nomaden. Het eten van varkensvlees is in joodse en moslimtradities ook om religieuze redenen taboe, maar de cultuurhistorische achtergrond hiervan is onmiskenbaar.

 

vis

Vis

Het verhaal van de vissen doet

water zwijgen (…)

De stenen verbreken het zwijgen (…)

… de nederigen

krijgen eindelijk het woord.

 

(G. van der Graft, uit: Verzamelde Gedichten, Baarn, 1983; zie ook: scheppingvieren.nl/vissen/ )

 

Vis wordt vaak in de christelijke traditie gegeten op vrijdag, ook op Goede Vrijdag. Dat heeft alles te maken met de naam en symboliek. De letters van het Griekse woord voor vis ‘ichtus’, zijn de beginletters van een korte Griekse geloofsbelijdenis: Jesous Christos Theou Uios Soter: Jezus Christus, Gods Zoon, Redder.

Dat de vis in het (voor het Joodse volk) bedreigende zeewater kan leven, het water van dood en leven, geeft een extra symbolische dimensie aan de betekenis van ‘ichthus’. Het eten van zoute vis op Goede Vrijdag (zoals stokvis – gezouten kabeljauw) heeft ook een extra betekenis. Zout verwijst naar het zogenaamde verbond met zout (Numeri 18,19). Zout herinnert aan houdbaarheid, een eeuwigdurende verbond tussen God en mensen. Samen brood en vis eten: een teken van wederkerige vriendschap. Goede vis eten is overigens tegenwoordig niet zo eenvoudig: steeds meer vis behoeft een keurmerk voor duurzaamheid.

 

Trappistenvlees

Wie tegenwoordig vast, maakt een bewuste keuze, geïnspireerd door uiteenlopende overwegingen: gezondheid, natuur en milieu, dierenwelzijn, zelfbeperking, innerlijke zuivering of een alternatieve leefstijl. De productie van vlees legt een groot beslag op voedselbronnen en milieu. Daarom is afzien van vlees een goede manier van vasten. Trappistenvlees is een andere naam voor bonen. Trappisten zijn in beginsel, maar niet altijd, vegetariërs uit respect voor Gods schepping en in solidariteit met de armen. Bonen en andere peulvruchten zoals kapucijners vervangen de eiwitten die in vlees zitten.

 

RECEPTEN VOOR IEDERE WEEK:

Brood en water kunnen de basis zijn voor maaltijdsoepen. Gert Vos ontwikkelde speciale soepen met ingrediënten van het seizoen, waarbij ook kleur en samenstelling aansluiten op thema’s van de Veertigdagentijd. Zie voor verdere recepten www.sameneerlijketen.nl onder “40-dagentijd”. Hier worden tips gegeven en worden voor iedere recepten vermeld.

 

1e week: Brood in de Woestijn

De mens leeft niet van brood alleen (Matteüs 4, 1-11)

Jezus verbleef veertig dagen en nachten in de woestijn voordat hij de wereld intrekt. Hij wordt er uitgedaagd met de vraag van stenen brood te maken en zich zijn roeping bewust te maken.

 

Recept

Voor de 1e week van de 40-dagentijd zijn op www.sameneerlijketen.nl recepten te vinden voor:

 

De dadelpalm verwijst naar een rechtvaardig mens:

De rechtvaardigen groeien op als een palm (…)

Zij dragen nog vrucht als ze oud zijn

en blijven krachtig en fris.

Zo getuigen zij dat de HEER recht doet,

mijn rots, in wie geen onrecht is (Psalm 93, 13-16)

 

2e week: Licht op de Berg

Het verhaal van de Verheerlijking op de berg wordt traditioneel op de tweede zondag van de veertigdagentijd gelezen; het vertelt hoe Jezus ‘verlicht’ wordt en wat zijn betekenis is in het voetspoor van ‘wet en profeten’ (Matteüs 17,1-9).

licht op de berg

 

Recept

Zie www.sameneerlijketen.nl voor de 2e week:

Het is gebruikelijk om in de vastentijd geen vlees te eten, erwten en bonen zijn een goede vervanger van eiwitten. De kikkererwten kunnen herinneren aan ‘een berg stenen’ en ze zijn licht van kleur, denk aan het licht waarmee Jezus in het verhaal bekleed wordt.

 

3e week: Water putten bij de Bron

In de vier weken die volgen wordt aan beelden uit het leven van alledag betekenis gegeven: water, licht, dood, leven verwijzen naar diepere lagen van gelovig leven. Een Samaritaanse vrouw treft Jezus bij een waterbron:

‘Wie het water drinkt dat ik hem geef, zal nooit meer dorst krijgen.

Het water dat ik hem geef, zal in hem een bron worden

waaruit water opwelt dat eeuwig leven geeft.’

(Johannes 4, 5-42)

 

achthoekig doopvont

 

Recept

Zie sameneerlijketen.nl voor de 3e week:

 

4e week: Licht

Op deze dag is er aandacht voor een verhaal over iemand die blindgeboren is: ‘Ik was blind en nu kan ik zien en ‘Zij die niet zien zullen zien, en zij die zien, zullen blind worden’ (Johannes 9, 25 en 39). Het gaat over licht in de betekenis van leren zien en inzien. Jezus, ‘licht van de wereld’, keert het gangbare denken om. Men spreekt hier wel van ‘half vasten‘.

 

Recept

Suggesties voor de 4e week:

Of, omdat het ‘half vasten is, en het licht doorbroken wordt:

 

5e week: Dood en leven

Het verhaal over de dood van Lazarus – zijn lichaam gevangen, een steen voor zijn graf – verwijst naar nieuw leven, dat van beknellende doeken bevrijd is. Het wijst vooruit naar het geheim van Pasen, belofte van hoop en leven (Johannes 11, 1-45).

 

dood en leven

 

Recept

Suggesties 5e week:

 

6e week: Leven in het groen

Op de laatste zondag van de Veertigdagentijd (Palmzondag) staat de ‘intocht’ van Jezus in Jeruzalem centraal (Matteüs 21, 1-11). Juichende mensen onthalen hem met groene (palm)takken. Groen verwijst naar nieuw leven, losgemaakt uit de banden van de dood, zoals bladeren uit de vliezen van winterknoppen breken. Palm staat voor overwinning die past bij de koning die men in hem ziet.

 

palmtakje buxus

 

Recept

Suggesties 6e week:

 

mrt
24
ma
Palmzondag
mrt 24 hele dag

 

24 maart Palmzondag

Niet hoog te paard

 

Groen palmtakje

Bij de intocht van Jezus in Jeruzalem worden takken met groene bladeren over de weg gespreid (Matteüs 21, 1-11, Marcus 11, 1-10). De evangelist Johannes spreekt over groene ‘palm’takken (Johannes 12, 12-16). De palmboom doet denken aan een rechtvaardig mens (Psalm 92, 13).

Groen verwijst naar leven, denk aan oase, grazige weide, een gezegend leven. ‘Groen’ is verwant aan ‘groeien’ en betekent eigenlijk: de kleur hebben van wat groeit. Hildegard van Bingen verwees met groen naar de levenwekkende Geest. Betrokken op een mens, herinnert het groen aan een gezegend en rechtvaardig leven:

Ik ben als een groene olijfboom in het huis van God,
ik vertrouw op de liefde van God
voor eeuwig en altijd
(Psalm 52, 6-10)

Door de eeuwen heen hebben mensen een groene tak als beeld van leven gezien. In Nederland kunnen buxustakjes gebruikt worden, om ze in de kerk te laten wijden en mee naar huis te nemen. Ook de palmpaasstokken worden ermee versierd. Wie van het land moest leven stak de gewijde palmtakjes op de hoeken van het land in de grond, om zo het land te ‘palmen’, borg voor een goede oogst? Of is het veeleer de erkenning dat God schepper van de wereld is, eigenaar van het land? En dat de mens die van de aarde gebruik maakt zijn zegen nodig heeft? (naar een tekst van Gerard Ris).

Palmzondag vormt het begin van de Stille (of Goede) Week, de laatste week naar Pasen: stapsgewijs gaan mensen de weg van vernedering en verhoging, Jezus achterna. Meerdere vieringen markeren die weg, op Witte Donderdag, Goede Vrijdag en Stille Zaterdag. Op de avond voor Pasen, eigenlijk in de Paasnacht, klinkt dan tenslotte het bevrijdende “Licht van Christus”.

 

  

Ezel, niet hoog te paard

Gij met uw zachtzinnige oren

en uw geduldig gezicht:

Ik ben u zeer verplicht

(…)

En dat ge zelfs niet hebt bewogen

mij slechts hebt getroost met uw ogen.

Dat kunnen de mènsen niet.

(Fragment uit het gedicht Dank aan een ezel, I. Gerhardt)

 

Jezus kiest voor een ezel om Jeruzalem binnen te gaan. De ezel is het lastdier voor de armen. Paarden zijn voor de rijken. De uitdrukking ”hoog te paard zitten” herinnert daaraan. Paarden werden gebruikt bij oorlog, maar Jezus komt op een ezel als vredestichter de stad binnen. In processies op Palmzondag werden daarom soms houten ezels meegetrokken. In de tijd van koning Salomo werd het paard uit Egypte gehaald en als oorlogswapen ingezet om strijdwagens te trekken (1 Koningen 10, 26-29). Paarden maakten ook in Jezus’ tijd deel uit van het Romeinse leger. Ezels daarentegen waren de lastdieren in het leven van alledag. Maria met haar pasgeboren kind wordt op haar vlucht (op afbeeldingen) gedragen door een ezel, net als Mozes: ‘Mozes zette zijn vrouw en kinderen op een ezel en ging op weg, terug naar Egypte’ (Exodus 4, 20).

 

Stil grazend naast een grijze rots

zag ik opeens op hoge benen

een jonge ezel; zijn oren schenen

doorzichtig, zijn gelaat was trots. (…)

 

En na een korte, felle schrik

verstarde ik in verwondering.

Of kan het eerbied zijn geweest,

voor dit schoon, ongeschonden beest,

waarmee ik langzaam verder ging?

(Fragment uit het gedicht Het ezeltje, M. Vasalis; zie ook http://www.scheppingvieren.nl/het-ezeltje/

 

Het verhaal van de intocht herinnert aan een beeld van de profeet Zacharia:

Juich Sion,

Jeruzalem schreeuw het uit van vreugde!
Je koning is in aantocht,
bekleed met gerechtigheid en zege.

Nederig komt hij aanrijden op een ezel,
op een hengstveulen, het jong van een ezelin.

Ik zal de strijdwagens uit Efraïm verjagen
en de paarden uit Jeruzalem:
de bogen worden gebroken.

Hij zal vrede stichten tussen de volken. (Zacharia 9, 9-10)

 

broodhaantje

Haan

Een haan kraait bij het krieken van de dag. Diens roep markeert het einde van de nacht. Onderweg naar de Olijfberg zegt Jezus: ‘Jullie zullen mij deze nacht allemaal afvallen (…).’ Petrus zei daarop tegen hem: ‘Misschien zal iedereen u afvallen, ik nooit!’ Jezus antwoordde hem: ‘Ik verzeker je; deze nacht nog, zul je, nog voor de haan gekraaid heeft, mij driemaal verloochenen’ (Matteus 26, 31-34). De haan kan zo ook beeld van waakzaamheid worden.

 

Recepten

Palmpaashaantje, zie verder op www.sameneerlijketen.nl:

Recepten bij Palmpasen

 

 

 

Schikken

Vieren

 

mrt
28
vr
Witte Donderdag
mrt 28 hele dag

28 maart Witte Donderdag

Graan en Brood

 


 

 

 

 

 

 

 

 

 

Als een graankorrel niet in de aarde valt en sterft, blijft het één graankorrel, maar wanneer hij sterft draagt hij veel vrucht.’ (Johannes 12, 20 e.v.)

Dit natuurbeeld met betrekking tot dood en leven, en vruchtbaar leven, wordt toegepast op het leven en sterven van Jezus. Het wordt tot een krachtig beeld met een nog diepere betekenis als het verbonden wordt met het alledaagse beeld van het brood. De graankorrels worden vermalen tot meel voor brood dat zelf weer gebroken en gedeeld wordt: ‘Ik ben het brood dat leven geeft’, als beeld van Jezus zelf (Johannes 6, 25 e.v.).

 

    

 

Recepten

– Witte Donderdagsoep, zie www.sameneerlijketen.nl

en verder:

 

Schikken

Vieren

 

mrt
29
za
Goede Vrijdag
mrt 29 hele dag

 

29 maart Goede Vrijdag

 

Deze dag maakt deel uit van de Stille of Goede Week, waarin een reeks vieringen de weg van Jezus naar Pasen markeren. Het zijn dagen die de overgang vormen van de 40-dagentijd naar de paastijd, de overgang van leven naar dood, en opnieuw: nieuw leven. Goede Vrijdag staat in het teken van het sterven van Jezus aan het kruis en wordt niettemin toch ‘goed’ genoemd. Alleen te begrijpen voor wie het hele verhaal op de voet volgt … (zie verder deze Groene Kalender), en ook de suggesties voor schikken, vieren en eerlijk eten.

De beeldtaal van een roodborstje en de pelikaan illustreren wat onzegbaar is.

 

 

Een roodborstje …

(…) en uit de bomen groeit een kruis,

tot rustplaats voor die vogel

die met het teken van de vis

om mensen was bewogen.

(Henk Jongerius, Kerkliederen 14)

 

 

Naar een Vlaamse legende:

Jezus was aan het kruis geslagen. Er zat een klein vogeltje dichtbij het kruis in een olijfboom en zag zijn wonden en voelde zijn pijn. Uit zijn kraaloogjes druppelden tranen. Niemand zag het vogeltje, want het was klein en kleurloos. Hij had zelfs geen naam, omdat mensen hem nooit opmerkten en Adam vergeten was een naam voor hem te bedenken.

Het vogeltje zag de doornenkroon die het hoofd van Jezus verwondde. Hij dacht: hoe kan ik deze man helpen? Hij vloog naar het kruis en begon met zijn snavel de doornen uit Jezus’ hoofd te trekken. Daarbij viel een druppel bloed op zijn borst. Jezus zei: “Lief vogeltje, het rode vlekje op je borst zul je blijven behouden als herinnering aan jouw liefde voor mij.” Het zal mensen herinneren aan mijn lijden en dat van anderen, maar ook hoe liefde dat lijden kan verzachten. De mensen zullen je voortaan roodborstje noemen.

 

goede vrijdag

Pelikaan

In oude kerken en kerkelijke kunst komt soms een afbeelding van een pelikaan voor die met haar snavel in eigen borst steekt en met de druppels bloed haar jongen voedt. Dit beeld verwijst naar het offer van Christus en zijn levensreddend handelen.

In de Physiologus, een bundeling van teksten uit de tweede tot vierde eeuw na Christus, wordt geleerd dat de pelikaan veel van haar jongen houdt. Die pikken echter de ouders met hun scherpe snavels, en dan zouden de ouders hun jongen doden. Volgens Physiologus pikt de pelikaan op de derde dag haar zijde open en met haar bloed wekt ze de jongen tot leven. Zo verwijst de pelikaan naar de lijdende Christus die uit liefde leven wekt.

Biologisch klopt de beeldtaal niet. De pelikaan voedt zijn jongen met vis uit de krop. In tijden van droogte en gebrek pikken de jonge vogels de ouders tot bloedens toe; als de keel kaal wordt ziet men de rode huid daaronder.

Van Thomas van Aquino (ca. 1225 – 1274) kennen we de hymne:

Milde pelikaan, Jezus Heer, reinig mij, onreine, met uw bloed.

 

Schikken

Vieren

Recepten

mrt
30
zo
Stille Zaterdag
mrt 30 – mrt 31 hele dag

 

30 maart Stille Zaterdag

 

 

 

 

 

 

 

Na het sterven volgt de verstilling.

Wat valt er nog te zeggen?

 

 

Dan, in de avond en de nacht schuift het duister weg, wordt de donkerte achtergelaten en klinkt het “Licht van Christus”:

leven door de dood heen gebroken, opgewekt leven in bevrijdend licht

 

Zie verder deze Groene Kalender.

 

Schikken

Vieren

 

 

mei
1
do
Maria – Meimaand
mei 1 hele dag

 

Maria-Meimaand

Bloemen, Meiwijn en Geurende kruiden

 

 

Rond 1 mei werd het voorjaarsfeest ter ere van de Romeinse godin Flora gevierd, godin van de lente en de bloemen.

In 1579 begon Carolus (Karel) Borremeus, aartsbisschop van Milaan en later heiligverklaard, dit algemeen geliefde voorjaarsfeest om te buigen naar een katholiek feest waarin Maria een centrale plaats heeft. Dit feest werd in de 18e eeuw door de Jezuïeten in Italië verder uitgebouwd tot een hele maand: Maria-meimaand, waarbij men op 1 mei (Dag van de arbeid) in het bijzonder Jozef, de timmerman (arbeider), eert.

Tot op vandaag krijgt Maria in de meimaand alle aandacht. In kerken en kapellen richt men zich tot Maria in gebed en zien we extra bloemenhulde bij Mariabeelden.

De naam Mei gaat terug op nog een andere Romeinse godin, Maia, godin van vruchtbaarheid, liefde en ontluikend leven.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

meidoorn

 

Bloemen

Er zijn veel bloemen die deze maand bloeien, in de volksmond Maria-bloemen genoemd. Ze dragen vaak de kleuren wit en blauw.

Witte bloemen herinneren aan haar ongereptheid (‘maagdelijkheid’): stevige witte rozen en lelies, maar ook kwetsbare madeliefjes en margrieten.

Blauwe bloemen verwijzen naar haar hemelse status (‘hemelse’ koningin), het blauw van de hemel, het is een ‘dure’ kleur. Voorbeelden van blauwe Maria-bloemen: vergeet-mij-niet, korenbloem, zwaardlelie, viool, bernagie, akelei en erepijs.

Zie www.symbolischschikken.nl (opgenomen onder ‘bijzondere thema’s)

 

lievevrouwebedstro

 

Kruiden

– Lievevrouwebedstro, Galium odoratum

– Echt walstro, Galium verum, Onze lieve vrouwe bedstro

Een legende verhaalt dat Maria deze kruiden een heerlijke geur gaf, toen Jozef ze voor haar had verzameld als bedstro. De geur van Lievevrouwebedstro is gedroogd het sterkst. De volksnaam mottenkruid herinnert aan de gewoonte om met de geur van het kruid motten weg te houden uit de linnenkast.

 

Recepten

Beide kruiden worden gebruikt voor het kruiden van zogenaamde meiwijn, bowl en likeur. De bloemen zijn te gebruiken in thee.

Zie verder www.sameneerlijketen.nl

 

Vieren

Zie ook  www.scheppingvieren.nl

mei
11
zo
IJsheiligen
mei 11 – mei 14 hele dag

12,13,14 mei IJsheiligen: Pancratius, Servatius, Bonifatius

Nachtvorst en toch een groen graf

 

Pancraas, Servaas en Bonifaas, zij geven vorst en ijs helaas

Voor de nachtvorst zijt gij niet beschermd, totdat Servatius zich ontfermt

Tot Bonifaas, die strenge baas, wees voor vrucht op vorst beducht

 

 jasmijn

 

Pancratius, Servatius en Bonifatius worden beschouwd als ‘ijsheiligen’ en achtereenvolgens op 12, 13 en 14 mei herdacht. Allerlei tuin- en weerspreuken herinneren aan hen. Nachtvorst kan in het late voorjaar fnuikend zijn voor bloesems van vruchtbomen. Met het buitenzetten van potplanten kan men daarom maar beter wachten tot na de IJsheiligen.

Pancratius van Rome en Bonifatius van Tarsus waren tijdgenoten. Bonifatius werd omstreeks 306/307, vier jaar na Pancratius, onthoofd in Rome. Niet te verwarren met ‘onze’ Sint Bonifatius die bij Dokkum werd vermoord (754).

Over Servatius – eerste Nederlandse bisschop – gaat de legende dat hij in 384 zijn bisschopszetel wilde verplaatsen van Tongeren naar Maastricht. Onderweg overleed hij. Toen hij in Maastricht werd begraven, bleef zijn graf groen. De Sint-Servaas kerk in Maastricht herinnert aan hem.

 

 sering

 

Bloem

– De Sering wordt ook Servaasbloem genoemd omdat het begin van bloei van deze geurende struik zo rond deze dagen, de IJsheiligen, ligt.

 

 

jan
21
wo
Gebedsweek voor eenheid van kerken
jan 21 – jan 28 hele dag

 

3e week januari Gebedsweek voor de eenheid van de kerken

Zie: www.raadvankerken.nl of www.missienederland.nl

 

 

Recepten

-Voor “Brood en zout”, zie Gebedsweek (op website van www.sameneerlijketen.nl)

Breekbrood

 

Schikken

– Passende schikkingen, zie www.symbolischschikken.nl

 

feb
14
za
Aswoensdag: begin van de Veertigdagentijd
feb 14 hele dag

 

14 februari Aswoensdag: begin van de Veertigdagentijd

 

as

 

Aswoensdag is de dag na Carnaval. Het is het begin van een periode van 40 dagen tot Pasen (de zondagen niet meegeteld). De periode staat bekend zowel als ‘Lijdenstijd’ als ook als Vastentijd. De naam Aswoensdag is ontleend aan de traditie in katholieke kerken om de aanwezigen op deze dag een kruisje van as op het voorhoofd mee te geven, een herinnering aan het woord Bedenk wel: je bent stof en tot stof keer je terug (naar Genesis 3,19). Gebruikt wordt de as van de ingezamelde buxustakjes die het jaar ervoor op Palmzondag werden gewijd en meegenomen naar huis. Zie verder voor de periode van de 40-dagentijd deze Groene Kalender.

 

Recept

– zie sameneerlijketen.nl/aswoendag voor allerlei recepten:

 

Schikken

 

Vieren

 

 

Periode van de Veertigdagentijd
feb 14 – mrt 30 hele dag

 

Periode van de Veertigdagentijd: stapsgewijs naar Pasen

Lijdenstijd ofwel Vastentijd

 

De klassieke bijbelverhalen die in de veertigdagentijd aandacht krijgen (2024: B-jaar, Marcuslezingen aangevuld met Johannes), vertellen van Jezus’ weg vanuit de woestijn naar de stad Jeruzalem. Natuurbeelden herinneren aan het geheim van dood en leven: de weg naar Pasen kan worden beleefd als een tocht vanuit onherbergzaam, dor gebied naar een ‘paastuin’, een frisse lentetuin vol van nieuw leven. Het is een tocht die mensen ieder voor zich op hun eigen manier – bekeerlingen, pelgrims, vluchtelingen – in hun leven telkens weer gaan, met vallen en opstaan. Het is een periode van inkeer en zelfbeperking.

 

Water en brood

Vanoudsher bereidden volwassen mensen, die zich willen aansluiten bij ‘de mensen van de weg’, zoals de eerste christenen genoemd werden, zich voor op hun doop met Pasen (in de Paasnacht). In deze periode van zes weken – een geestelijke en materiële leerweg – staan zij stil bij de belangrijke geloofsthema’s. De Lijdenstijd doet stilstaan bij lijden: van mens, dier, en heel de schepping. Het maakt gevoelig voor onrecht dat de ander wordt aangedaan, voor elke aantasting van natuur en milieu als Gods goede schepping. Dat betekent vanzelf ook een tijd van vasten, van zelfbeperking en zelfkritiek. Een tijd om stil te staan bij eigen keuzes, eigen gewoonten, eigen gedrag. Het is een tijd om op zoek te gaan naar alternatieven en zich daarin te oefenen door zelfbeperking: in consumptie, geen vlees, de keuze voor een eenvoudige maaltijd, voor ‘water en brood’.

brood

 

 

 

 

 

 

 

Overige symboliek, dieren: lam, ezel, vis en haan, kip en ei

Zie voor Schikken en Vieren in de veertigdagentijd, symbolischschikken.nl/veertigdagentijd en scheppingvieren.nl/veertigdagentijd

 

Vleesloos vasten

Wat is het dat ik nodig heb?

Hoeveel, hoe groot, hoe lekker.?

Met welke kleur, met welk beleg het brood,

En moet er vlees bij zijn, en bier of wijn?

 

Heer leer ons bidden

en leer ons zelf te zien hoe dag aan dag

Uw zon opkomt voor al wat leeft,

en hoe we delen in uw overvloed.

Geef ons het brood te geven

dat uw wereld voedt.

(Roel Bosch)

 

Vlees, vis en vasten

In de tijd vóór Pasen wordt er in de Orthodoxe Kerken van het Oosten geen vlees en vis gegeten. Ook in de Rooms-Katholieke kerken was geen vleeseten gebruikelijk als wijze van vasten. Waar vroeger geen vlees eten op vrijdag een verplichting was, is dat sinds de jaren zestig van de vorige eeuw een individuele keuze, ook op Aswoensdag en Goede Vrijdag in de vastentijd. De bisschoppen van Engeland en Wales herstelden in 2012 de oude praktijk dat rooms-katholieken op vrijdag vasten en geen vlees eten, in ere, opnieuw: als aanbeveling van een individuele keuze.

Meer en meer echter beperken religieuze gemeenschappen en mensen individueel het gebruik van vlees met name ook in de vastenperiode. De belasting van het milieu vormt dikwijls een belangrijke reden. Zie ook www.weekzondervlees.nl, een initatief van Isabel Boerdam.

Aanvankelijk dacht men, vanuit ervaring en beleving, dat met het eten van vlees er ook demonische krachten danwel ziekten in je lijf konden komen. Men maakte een onderscheiding tussen reine en onreine dieren. Varkens die afval eten, menselijk voedsel en modderbaden heerlijk vinden, werden beschouwd als onrein. Varkens passen eerder bij een cultuur van landbouwers dan bij een cultuur van rondtrekkende schaapherders en nomaden. Het eten van varkensvlees is in joodse en moslimtradities ook om religieuze redenen taboe, maar de cultuurhistorische achtergrond hiervan is onmiskenbaar.

 

vis

Vis

Het verhaal van de vissen doet

water zwijgen (…)

De stenen verbreken het zwijgen (…)

… de nederigen

krijgen eindelijk het woord.

 

(G. van der Graft, uit: Verzamelde Gedichten, Baarn, 1983; zie ook: scheppingvieren.nl/vissen/ )

 

Vis wordt vaak in de christelijke traditie gegeten op vrijdag, ook op Goede Vrijdag. Dat heeft alles te maken met de naam en symboliek. De letters van het Griekse woord voor vis ‘ichtus’, zijn de beginletters van een korte Griekse geloofsbelijdenis: Jesous Christos Theou Uios Soter: Jezus Christus, Gods Zoon, Redder.

Dat de vis in het (voor het Joodse volk) bedreigende zeewater kan leven, het water van dood en leven, geeft een extra symbolische dimensie aan de betekenis van ‘ichthus’. Het eten van zoute vis op Goede Vrijdag (zoals stokvis – gezouten kabeljauw) heeft ook een extra betekenis. Zout verwijst naar het zogenaamde verbond met zout (Numeri 18,19). Zout herinnert aan houdbaarheid, een eeuwigdurende verbond tussen God en mensen. Samen brood en vis eten: een teken van wederkerige vriendschap. Goede vis eten is overigens tegenwoordig niet zo eenvoudig: steeds meer vis behoeft een keurmerk voor duurzaamheid.

 

Trappistenvlees

Wie tegenwoordig vast, maakt een bewuste keuze, geïnspireerd door uiteenlopende overwegingen: gezondheid, natuur en milieu, dierenwelzijn, zelfbeperking, innerlijke zuivering of een alternatieve leefstijl. De productie van vlees legt een groot beslag op voedselbronnen en milieu. Daarom is afzien van vlees een goede manier van vasten. Trappistenvlees is een andere naam voor bonen. Trappisten zijn in beginsel, maar niet altijd, vegetariërs uit respect voor Gods schepping en in solidariteit met de armen. Bonen en andere peulvruchten zoals kapucijners vervangen de eiwitten die in vlees zitten.

 

RECEPTEN VOOR IEDERE WEEK:

Brood en water kunnen de basis zijn voor maaltijdsoepen. Gert Vos ontwikkelde speciale soepen met ingrediënten van het seizoen, waarbij ook kleur en samenstelling aansluiten op thema’s van de Veertigdagentijd. Zie voor verdere recepten www.sameneerlijketen.nl onder “40-dagentijd”. Hier worden tips gegeven en worden voor iedere recepten vermeld.

 

1e week: Brood in de Woestijn

De mens leeft niet van brood alleen (Matteüs 4, 1-11)

Jezus verbleef veertig dagen en nachten in de woestijn voordat hij de wereld intrekt. Hij wordt er uitgedaagd met de vraag van stenen brood te maken en zich zijn roeping bewust te maken.

 

Recept

Voor de 1e week van de 40-dagentijd zijn op www.sameneerlijketen.nl recepten te vinden voor:

 

De dadelpalm verwijst naar een rechtvaardig mens:

De rechtvaardigen groeien op als een palm (…)

Zij dragen nog vrucht als ze oud zijn

en blijven krachtig en fris.

Zo getuigen zij dat de HEER recht doet,

mijn rots, in wie geen onrecht is (Psalm 93, 13-16)

 

2e week: Licht op de Berg

Het verhaal van de Verheerlijking op de berg wordt traditioneel op de tweede zondag van de veertigdagentijd gelezen; het vertelt hoe Jezus ‘verlicht’ wordt en wat zijn betekenis is in het voetspoor van ‘wet en profeten’ (Matteüs 17,1-9).

licht op de berg

 

Recept

Zie www.sameneerlijketen.nl voor de 2e week:

Het is gebruikelijk om in de vastentijd geen vlees te eten, erwten en bonen zijn een goede vervanger van eiwitten. De kikkererwten kunnen herinneren aan ‘een berg stenen’ en ze zijn licht van kleur, denk aan het licht waarmee Jezus in het verhaal bekleed wordt.

 

3e week: Water putten bij de Bron

In de vier weken die volgen wordt aan beelden uit het leven van alledag betekenis gegeven: water, licht, dood, leven verwijzen naar diepere lagen van gelovig leven. Een Samaritaanse vrouw treft Jezus bij een waterbron:

‘Wie het water drinkt dat ik hem geef, zal nooit meer dorst krijgen.

Het water dat ik hem geef, zal in hem een bron worden

waaruit water opwelt dat eeuwig leven geeft.’

(Johannes 4, 5-42)

 

achthoekig doopvont

 

Recept

Zie sameneerlijketen.nl voor de 3e week:

 

4e week: Licht

Op deze dag is er aandacht voor een verhaal over iemand die blindgeboren is: ‘Ik was blind en nu kan ik zien en ‘Zij die niet zien zullen zien, en zij die zien, zullen blind worden’ (Johannes 9, 25 en 39). Het gaat over licht in de betekenis van leren zien en inzien. Jezus, ‘licht van de wereld’, keert het gangbare denken om. Men spreekt hier wel van ‘half vasten‘.

 

Recept

Suggesties voor de 4e week:

Of, omdat het ‘half vasten is, en het licht doorbroken wordt:

 

5e week: Dood en leven

Het verhaal over de dood van Lazarus – zijn lichaam gevangen, een steen voor zijn graf – verwijst naar nieuw leven, dat van beknellende doeken bevrijd is. Het wijst vooruit naar het geheim van Pasen, belofte van hoop en leven (Johannes 11, 1-45).

 

dood en leven

 

Recept

Suggesties 5e week:

 

6e week: Leven in het groen

Op de laatste zondag van de Veertigdagentijd (Palmzondag) staat de ‘intocht’ van Jezus in Jeruzalem centraal (Matteüs 21, 1-11). Juichende mensen onthalen hem met groene (palm)takken. Groen verwijst naar nieuw leven, losgemaakt uit de banden van de dood, zoals bladeren uit de vliezen van winterknoppen breken. Palm staat voor overwinning die past bij de koning die men in hem ziet.

 

palmtakje buxus

 

Recept

Suggesties 6e week:

 

mrt
24
di
Palmzondag
mrt 24 hele dag

 

24 maart Palmzondag

Niet hoog te paard

 

Groen palmtakje

Bij de intocht van Jezus in Jeruzalem worden takken met groene bladeren over de weg gespreid (Matteüs 21, 1-11, Marcus 11, 1-10). De evangelist Johannes spreekt over groene ‘palm’takken (Johannes 12, 12-16). De palmboom doet denken aan een rechtvaardig mens (Psalm 92, 13).

Groen verwijst naar leven, denk aan oase, grazige weide, een gezegend leven. ‘Groen’ is verwant aan ‘groeien’ en betekent eigenlijk: de kleur hebben van wat groeit. Hildegard van Bingen verwees met groen naar de levenwekkende Geest. Betrokken op een mens, herinnert het groen aan een gezegend en rechtvaardig leven:

Ik ben als een groene olijfboom in het huis van God,
ik vertrouw op de liefde van God
voor eeuwig en altijd
(Psalm 52, 6-10)

Door de eeuwen heen hebben mensen een groene tak als beeld van leven gezien. In Nederland kunnen buxustakjes gebruikt worden, om ze in de kerk te laten wijden en mee naar huis te nemen. Ook de palmpaasstokken worden ermee versierd. Wie van het land moest leven stak de gewijde palmtakjes op de hoeken van het land in de grond, om zo het land te ‘palmen’, borg voor een goede oogst? Of is het veeleer de erkenning dat God schepper van de wereld is, eigenaar van het land? En dat de mens die van de aarde gebruik maakt zijn zegen nodig heeft? (naar een tekst van Gerard Ris).

Palmzondag vormt het begin van de Stille (of Goede) Week, de laatste week naar Pasen: stapsgewijs gaan mensen de weg van vernedering en verhoging, Jezus achterna. Meerdere vieringen markeren die weg, op Witte Donderdag, Goede Vrijdag en Stille Zaterdag. Op de avond voor Pasen, eigenlijk in de Paasnacht, klinkt dan tenslotte het bevrijdende “Licht van Christus”.

 

  

Ezel, niet hoog te paard

Gij met uw zachtzinnige oren

en uw geduldig gezicht:

Ik ben u zeer verplicht

(…)

En dat ge zelfs niet hebt bewogen

mij slechts hebt getroost met uw ogen.

Dat kunnen de mènsen niet.

(Fragment uit het gedicht Dank aan een ezel, I. Gerhardt)

 

Jezus kiest voor een ezel om Jeruzalem binnen te gaan. De ezel is het lastdier voor de armen. Paarden zijn voor de rijken. De uitdrukking ”hoog te paard zitten” herinnert daaraan. Paarden werden gebruikt bij oorlog, maar Jezus komt op een ezel als vredestichter de stad binnen. In processies op Palmzondag werden daarom soms houten ezels meegetrokken. In de tijd van koning Salomo werd het paard uit Egypte gehaald en als oorlogswapen ingezet om strijdwagens te trekken (1 Koningen 10, 26-29). Paarden maakten ook in Jezus’ tijd deel uit van het Romeinse leger. Ezels daarentegen waren de lastdieren in het leven van alledag. Maria met haar pasgeboren kind wordt op haar vlucht (op afbeeldingen) gedragen door een ezel, net als Mozes: ‘Mozes zette zijn vrouw en kinderen op een ezel en ging op weg, terug naar Egypte’ (Exodus 4, 20).

 

Stil grazend naast een grijze rots

zag ik opeens op hoge benen

een jonge ezel; zijn oren schenen

doorzichtig, zijn gelaat was trots. (…)

 

En na een korte, felle schrik

verstarde ik in verwondering.

Of kan het eerbied zijn geweest,

voor dit schoon, ongeschonden beest,

waarmee ik langzaam verder ging?

(Fragment uit het gedicht Het ezeltje, M. Vasalis; zie ook http://www.scheppingvieren.nl/het-ezeltje/

 

Het verhaal van de intocht herinnert aan een beeld van de profeet Zacharia:

Juich Sion,

Jeruzalem schreeuw het uit van vreugde!
Je koning is in aantocht,
bekleed met gerechtigheid en zege.

Nederig komt hij aanrijden op een ezel,
op een hengstveulen, het jong van een ezelin.

Ik zal de strijdwagens uit Efraïm verjagen
en de paarden uit Jeruzalem:
de bogen worden gebroken.

Hij zal vrede stichten tussen de volken. (Zacharia 9, 9-10)

 

broodhaantje

Haan

Een haan kraait bij het krieken van de dag. Diens roep markeert het einde van de nacht. Onderweg naar de Olijfberg zegt Jezus: ‘Jullie zullen mij deze nacht allemaal afvallen (…).’ Petrus zei daarop tegen hem: ‘Misschien zal iedereen u afvallen, ik nooit!’ Jezus antwoordde hem: ‘Ik verzeker je; deze nacht nog, zul je, nog voor de haan gekraaid heeft, mij driemaal verloochenen’ (Matteus 26, 31-34). De haan kan zo ook beeld van waakzaamheid worden.

 

Recepten

Palmpaashaantje, zie verder op www.sameneerlijketen.nl:

Recepten bij Palmpasen

 

 

 

Schikken

Vieren