Vieren of gedenken, in alle rust of met elkaar.
Laat je inspireren door oude gewoontes, groene symboliek, markante personen, inspirerende initiatieven, smaakvolle recepten, toepasselijke teksten, en praktische tips.
Laatste donderdag van januari Gedichtendag
De gedichtendag in Nederland en Vlaanderen heeft jaarlijks een eigen thema
Zie: www.gedichtendag.org
Het is het begin van de Poëzieweek die tot 2 februari duurt.
Vieren
Zie voor gedichten in januari: www.scheppingvieren.nl
26 januari Martinus Nijhoff
Week van de poëzie
Het licht, Gods witte licht, breekt zich in kleuren:
kleuren zijn daden van het licht dat breekt.
Het leven breekt zich in het bont gebeuren,
en mijn ziel breekt zich als ze woorden spreekt.
Slechts die zich sterven laat, kan ’t leven beuren
(…)
ziel die zichzelve brak in liefde en woorden:
dit zijn de daden waar ik mens voor was.
(Gedicht Het licht, in: Verzamelde gedichten, 1963, Martinus Nijhoff; zie ook:
meditatie over bomen: website scheppingvieren.nl onder ‘gedichten’)
Sinds 2000 is de sterfdag van dichter Nijhoff (26 januari 1953) de startdatum voor een poëzieweek in Nederland en Vlaanderen.
Allerlei activiteiten worden ontplooid om de zeggingskracht van gedichten te laten klinken (zie www.poezieweek.com).
Deze week is hét moment om stads- en dorpsdichters te kiezen en, om de vier jaar, een dichter des Vaderlands.
Op de lijst van meest geliefde gedichten vinden we gedichten van onder meer Martinus Nijhoff en ook Ida Gerhardt.
Beiden vinden een taal waarin geloof en natuur betekenis krijgen.
Over de eerbied I
Gij moet het eenzaam laten
het zaad dat ligt te slapen
en dat al kiem gaat maken
Dit eerstelingsbewegen
van leven binnen leven
vermijd te genaken.
Laat het stil zijn in zijn waarde,
zaad in de donkere aarde;
zaad in de donkere aarde.
En het zal groen ontwaken
(Ida Gerhardt, Verzamelde gedichten, 1905 – 1997)
Vieren
– Op de website www.scheppingvieren.nl is een aparte rubriek Gedichten te vinden. In deze rubriek zijn gedichten opgenomen die kunnen worden gebruikt in relatie tot het kerkelijk jaar.
– Onder meer Jeanette van Osselen en Hedi Hegeman leveren hier nieuwe gedichten aan. Zie voor de wintertijd bijvoorbeeld: bij “Draad van leven” en bij “Grens tussen leven en dood”.
1 februari St. Brigid van Kildare (ca. 453-523)
Koeien en Melk
Van oudsher werd op deze dag in de Keltische traditie de overgang van de winter naar de lente gevierd. Daarmee is ook de gedachtenis verbonden aan Brigid of Brigida (NL), met St. Patrick is zij patroon van Ierland.
Brigid werd stichter en abdis van het eerste Ierse klooster in Kildare (Cill-Dara: ‘klooster van de eik’). Waarschijnlijk was het voor de Druïden reeds een ‘heilige plek‘. Als beschermheilige van vruchtbaarheid heeft zij (nog) vóórchristelijke kenmerken. Brigid krijgt de bijnaam ‘St. Mary of Gael’, de ‘Keltische Maria’, moeder van het Ierse christendom.
Het verhaal gaat dat zij in een droom met haar vader in Bethlehem verblijft. Er heerst grote droogte. Haar vader gaat op weg naar een bron om water voor vee en mensen te halen. Hij verbiedt Brigid tussentijds gasten in zijn herberg toe te laten om het laatste water dat er nog is voor henzelf te bewaren. Dan komen Maria en Jozef aan bij deze herberg. Op aandringen van Maria gaat Brigid naar de stal en tot haar verbazing geeft een koe weer volop melk. Zij geeft hen onderdak in de stal naast de koeien en vanaf dat moment is er ook weer overvloedig water. Als Jezus wordt geboren geeft Maria Brigid de naam pleegmoeder (zij die melk gaf).
Op afbeeldingen zien we haar vaak met een koe, die haar dagelijks de melk gaf die zij nodig had. Zo werd zij o.a. beschermer van melkkoeien en vee. Om huis en stallen te beschermen hangt men vaak een Brigids Cross op boven de deuren: een gevlochten kruis van stro.
Ook wordt aan haar het wonder toegeschreven dat elke boom die zij aanraakte spontaan ging bloeien.
Die herinnering wordt bewaard bij het oprichten van een den tijdens de jaarlijke processie in Noorbeek (Limburg), waar ook een relikwie van haar bewaard wordt.
Recepten
Men bakte een haverbrood, als sodabrood (zonder gist), en legde dat buiten met wat graan voor de koe die St. Brigid altijd vergezelde. Als zij dan langskomt zal ze volgens de traditie een zegen uitspreken.
– Haverkoeken uit Ierland, St. Brigid Oat cookies (op de website sameneerlijketen.nl , met aparte rubriek: heiligen)
Vieren
Zegen
In Keltische gezangen, verzameld in de Carmina Cadelica, vinden we de volgende zegentekst bij het wegbrengen van koeien:
De gemeenschap van Maria Moeder zij voor u
de gemeenschap van Brigid van de koeien zij voor u,
bij het knabbelen, kauwen en smakken.
Esther de Waal, vertaald door Jaap Faber, in: Het Keltisch visioen – spiritualiteit van een verzonken wereld, Meinema, 2000
Warmetruiendag of Dikketruiendag (Vlaanderen)
De groenste energie is de energie die je niet verbruikt!
Deze actiedag is bedoeld om je lichaam te verwarmen, en niet de aarde, met een warme trui, waardoor de thermostaat een graadje lager kan. Zo kun je meewerken aan energiebesparing en het halen van klimaatdoelen. De Warmetruiendag wordt sinds 2007 georganiseerd door het Klimaatverbond, een samenwerking van gemeentes, waterschappen en provincies (www.klimaatverbond.nl)
De actieperiode loopt vanaf 10 oktober, de dag van de duurzaamheid, tot 15 februari, de dag na Valentijn. Het is stimulerend om nieuwe duurzame energiestromen op gang te brengen en liefde voor elkaar te verbinden met liefde voor de aarde. Voor allerlei praktijkmogelijkheden om zelf deel te nemen, zie www.warmetruiendag.nl
3 februari Blasius van Sebaste (ca. 316)
Wind, Windmolens, Geest
– de gedenkdag in de Oosters-orthodoxe kerken is op 11 februari
Blasius, vanwege zijn naam “de blazer” genoemd, stond als helper in nood erom bekend dat hij de wind kon beïnvloeden. Hij werd beschermheilige van eigenaars van windmolens. Op de symbolische relatie tussen wind, geest en levensadem wees Cyrillius van Alexandrië (vroeg 5e eeuw). Hij vergeleek het inblazen van de eerste mens Adam in de Bijbel (boek Genesis) met het inblazen van de Geest als Jezus na zijn dood aan zijn leerlingen verschijnt. Nog eens zei Jezus: ‘Ik wens jullie vrede! Zoals de Vader mij heeft uitgezonden, zo zend ik jullie uit.’ Na deze woorden blies hij over hen heen en zei: ‘Ontvang de heilige Geest’ (Johannes 20, 21-22).
Blasiuszegen
Op deze feestdag kan de zogenaamde Blasiuszegen gegeven worden. Blasius wordt afgebeeld met twee gekruiste kaarsen, bij keelziekten werd hiermee zijn hulp ingeroepen. Een legende verhaalt dat hij een kind redde van de dood nadat het een visgraat had ingeslikt die de luchtpijp blokkeerde en dreigde te stikken.
H. Blasius
Uw naam staat onder ons in hoge eer:
ter kerke gaan wij op uw feest, met velen,
hoe licht en snel bezeerd zijn onze kelen
hier in dit land van guur en wisslend weer.
Zie, ieder die vertrouwvol tot U gaat,
en langs zijn keel de kaarsen zich voelt kruisen,
denkt aan de regens, die gestadig ruisen,
en aan ons rauw, verraderlijk klimaat. (…)
Uw zegen heeft ons aller vast vertrouwen,
zij helpt ons heen door nevel, vocht en wind (…)
(…) bescherm ons dan, en weer van ons de pijn,
de schorheid, heesheid, en de vele kwalen,
het hijgend en benauwend ademhalen –
uit: Wierookgraan – H. Kuitenbrouwer en Gabriël Smit, Het Spectrum, Utrecht, 1944
Praktijk
– In Reeuwijk en Gouda zijn met inzet van kerkgangers windmolens geplaatst door de Vereniging de Windvogel (Dick van Elck)
Recepten
– Blasiusbrood op de website sameneerlijketen.nl
Blasiusbroodjes werden vooral in Duitsland, Zwitserland en Nederland gebakken. De roggebroodjes zouden helpen tegen keelpijn. Oorspronkelijk gebruikte men 100% roggemeel: het goedkope graan voor de armen.
5 februari Agatha van Catanië (3e eeuw)
Vuurvaste vrouw
met kruisheren
Agatha is een Italiaanse heilige uit de 3e eeuw. Zij behoort tot de groep van zeven vrouwen van vroegchristelijke heiligen, namelijk Agatha, Maria Magdalena, Agnes, Anasthasia, Cecelia, Catharina, Lucia, die met vervolgingen te maken kregen. Hun keuze voor het christendom en niet voor het huwelijk met een wereldlijke huwelijkskandidaat ontmoette weerstand. In legenden wordt verhaald hoe zij om hun standvastig geloof als martelaar werden gedood. Zo verging het ook Agatha, verhaald wordt hoe tijdens haar martelingen de grond begon te beven.
Vuur
Agatha leefde in Catanië aan de voet van de vulkaan Etna. Een jaar naar haar dood begon de grond van de vulkaan te trillen en de berg vuur te spuwen.
Gelovigen gingen naar het graf van Agatha, pakten haar halsdoek, staken die op een lans en liepen ermee de berg tegemoet.
Zo werd verder onheil voorkomen: het vuurspuwen verstomde. Zij werd de patroonheilige van het vuur.
Agatha in Nederland
Ten zuiden van Cuijck werd in 1371 door Kruisheren een klooster gesticht bij een kapel genoemd naar St Agatha. De Kruisheren waren van oorsprong bekend als geestelijke verzorgers van de kruistochtridders. Het klooster heeft de reformatie doorstaan en is het oudste doorlopend bewoonde klooster van Nederland. De tuin heeft (bij de oude visvijvers) een bergje, die aan de Etna kan doen herinneren. De ruim twee hectare tuin is openbaar, in 2021 bestaan klooster en tuin 650 jaar. Bij dit klooster vormde zich het dorp St Agatha.
Dat Agatha ook in Nederland voet aan wal kreeg, komt waarschijnlijk omdat relieken van haar door heel Europa verspreid werden vanwege de vermeende heilskracht tegen vuur en ander onheil. De ridders die op kruistocht waren geweest hadden veel relieken van St Agatha gekocht en ook verspreid.
Volgens een legende werd een vrouw in Holland, bij een aanval van de Vikingen, belaagd door diens vuur. Plaats van handeling: iets noordelijk van de kustplaats Velzen. Zij roept St Agatha aan en de plek begint te beven. Zo zou ‘Beverwijk’ aan zijn naam gekomen zijn, het werd een pelgrimsoord voor St Agatha. (Bron: G.S. Hoekstra, Heiligen in het Oosten, Doetinchem, 2012).
Ook Delft kent een voormalig klooster gewijd aan St Agatha. Willem van Oranje werd er doodgeschoten.
6 februari Dorothea van Caesarea (ca 300)
Vruchten uit het paradijs
Dorothea met maandje (links)
en jongetje (rechts op afbeelding)
Dorothea is de beschermheilige van bloembindsters en hoveniers geworden. Zij stierf omstreeks 305 en is een typisch vroeg-christelijke martelaar.
Op haar gedenkdag bloeien in Nederland sneeuwklokjes, paarse dovenetel en winterakoniet.
Een rechter spreekt het doodsvonnis over haar uit. Zijn secretaris vraagt Dorothea om hem de vruchten uit het paradijs te sturen. Het is februari, winter. Bij het schavot verschijnt een jongetje in een jasje bezaaid met fonkelende sterren en met een mand vol rozen en appels. Dorothea vraagt hem dat mandje naar de secretaris van de rechter te brengen.
Winstwaarschuwing
Bij dergelijke legenden over heiligen past een “winstwaarschuwing”:
succesverhalen, wonder- en heldenverhalen, zijn geen garantie voor de toekomst. Heiligenlegenden staan vol symboliek.
Mencwil met het verhaal iets duidelijk maken. In het verhaal ligt een betekenis besloten.
Zo zijn er talloze impliciete verwijzingen naar bijbelteksten, zoals de vruchten van het paradijs, en de vrucht van geloofsvertrouwen bij Dorothea. Duivelse verleidingen zijn nooit ver en het lijden maakt steeds deel uit van gelovig leven. Bovenal is er de droom van een hemels en aards paradijs waarin liefde en vruchten rijkelijk worden gedeeld. De context waarin het verhaal speelt is er een van bemoediging, van hoop, in tijden die zich dikwijls kenmerkten door christenvervolgingen en wreedheid.
9 februari Appolonia van Alexandrië († 249)
Kiespijn – Kruiden
Appolonia was diaken in een vroeg-christelijke gemeenschap in Egypte en zette zich in voor zieken. Ze stierf op de brandstapel nadat men eerst al haar tanden had uitgetrokken. Daarom wordt ze aangeroepen bij kiespijn.
Kruiden
Naar naam verwijst naar twee kruiden. Monnikskap (Aconitum napellus) wordt in de Duitse taal ook Appoloniawurzeln (wortel) genoemd. Bilzenkruid (Hyoscamus niger) staat bekend onder de Franse volksnaam Herbe de St. Appoline. De monnikskap is een giftige plant, maar bevat stoffen voor pijnstillende middelen. Dat geldt ook voor het bilzenkruid.
12 februari Dorothy Stang (1931-2005)
Regenwoud
Dorothy Stang was een Amerikaanse religieuze, aangesloten bij de zusters van Notre Dame de Namur. In Brazilië zette zij zich in voor de arme boeren en het behoud van het regenwoud. Zij werd op 12 februari 2005 voor deze inzet vermoord.
Zie Konferentie Nederlandse Religieuzen (KNR): Dorothy Stang
14 februari St. Valentijn (ca. 269)
De vogels en de liefde
‘Al is de winter nog zo streng, op Sint Valentijn huwen de vogels.’
hart van cake met takken
De Engelse dichter Claucer verbindt de ‘partnerkeuze van vogels’ met Valentijnsdag. Hij schrijft in 1382: For this was on St. Valentynes day, when every byrd cometh there to choose his mate. Het nestje bouwen kan nu beginnen. Is hieruit de gewoonte ontstaan om elkaar op deze dag (anonieme) liefdesbetuigingen te sturen? (Zie ook: www.wikipedia/Valentijn). In Italië bestond vroeger omstreeks 14 februari een vruchtbaarheidsfeest ter ere van de godheid Lupercalia.
In de heiligenkalender worden twee Valentijns op 14 februari herdacht: Valentinus van Rome en Valentinus van Terni. Waarschijnlijk wordt op Valentijnsdag de man uit Terni bedoeld en heeft die uit Rome nooit bestaan.
Valentius zegende een huwelijk in van een christin en een ‘heiden’ dat zegenrijk werd. Daarop vroegen meer geliefden in soortgelijke omstandigheden zijn zegen. Werd hij daarom bestraft met de marteldood?
Recepten
– Valentijnscake in hartvorm, zie foto boven, ook www.sameneerlijketen.nl (aparte rubriek ‘heiligen’)
Schikken
– Laurier (zie foto)
In de oudheid werden takken laurier gebruikt bij tovenarij en het doen van voorspellingen. In de symbolentaal zijn ze beeld van eer en overwinning (Laurierkransen). In Engeland zou een verliefd stel nooit gescheiden worden wanneer zij een lauriertakje in tweeën braken en elk een stukje bewaarden. Of ook: als men op Valentijnsdag twee stukjes laurierblad voor het slapengaan onder het kussen legde, zouden de dromen over liefde gaan.
– Hart met takken, zie foto boven
22 februari Sint-Pieter (Sint Petrus, ca 44)
Sleutel tot ander leven
Deze dag herinnert aan de eerste bisschopstoel in Rome. Rond Sint Petrus (St. Pieter in de volksmond) ging de nieuwe pacht in van het land en kwam nieuw personeel in dienst. Daar werd op gedronken en men at de zogenaamde Pieterskoeken en taaimannen.
In Grouw (Friesland) wordt op de vooravond van Sint Pieter Sinterklaas gevierd (niet op 5 december).
Vis
Petrus (rots) is de tweede naam die Simon kreeg als leerling van Jezus. Hij was visser en was gegrepen door Jezus’ woorden: ‘ik zal jullie tot vissers van mensen maken’ (Matteüs 4,19). De visser werd een rots waarop ‘ik mijn kerk zal bouwen’ (Matteüs 16,18). Dit brengt ook het verhaal van de wonderbaarlijke visvangst in herinnering (Johannes 21, 1-13).
Twee soorten vis herinneren aan Petrus door hun naam. De schelvis wordt Sint-Petrusvis genoemd vanwege een donkergekleurde vlek en deuk achter de kieuwen. Daaraan is de legende verbonden dat Petrus deze vis op die plek heeft vastgepakt, de deuk als afdruk van zijn duim herinnert eraan.
Een andere vis, de Petrusforel (Tilapia Galilea), wordt nog steeds in het meer van Galilea gevangen. De vis heeft een platte vorm en zou herinneren aan zijn voorouders die doormidden werden gekliefd, net als het water, toen het volk Israël door de Rode Zee trok (boek Exodus).
Ooievaars
‘Met Sint-Pieters stoel,
Komen de ooievaars in het gewoel.’
Ooievaars zijn trekvogels, ze komen terug en worden hier weer actief. Ooievaars worden bij ons verbonden met het idee dat ze vruchtbaarheid brengen door de kinderen thuis te bezorgen. Een ooievaar is trouw aan nest en partner en besteedt veel zorg aan de jongen. Wordt daarom de ooievaar in het Hebreeuws ‘goed’ (chasidah) genoemd?
De vleugels van de ooievaar hebben op de profeet Zacharia indruk gemaakt:
Ik zag twee vrouwen komen aanzweven met de wind in hun vleugels;
ze hadden vleugels als van een ooievaar. (Zacharia 5,9)
Recepten
- Pieterskoeken met karwij/anijs/amandel, zie website sameneerlijketen.nl
Op dezelfde website, recepten met vis die Petrusvis of Petrusforel wordt genoemd,
de vis (tilapiasoort) die in het Meer van Galilea voorkomt,
1 maart David van Menevia, patroonheilige van Wales (ca. 520-589)
Eenvoud
Het klooster in Menevia (Wales) kenmerkte zich door eenvoud: vegetarisch eten, geen wijn maar water. David stichtte dit klooster en was er abt. Hij kreeg als bijnaam de waterdrinker. Wilde prei, die in Wales van nature groeit, vormde volgens overlevering het hoofdbestanddeel van zijn voedsel. Toen er onrust in het land was raadde hij de soldaten van Wales aan herkenbaar te zijn door op hun helm een wilde prei te steken.
Recept
– St. Davids Leek pie – Hartige preitaart
De website sameneerlijketen.nl heeft een aparte zoekrubriek ‘heiligen.
3 maart St. Cunegunda, Luxemburg (ca. 980 – 1033/39)
Koninginnekruid
Als dochter van een graaf uit Luxemburg werd Cunegunda in 999 de vrouw van Keizer Hendrik II. Ze werd door een bisschop tot koningin gekroond (1002) en door de paus tot keizerin (1014). Na de dood van haar man (1024) werd ze benedictines in een klooster in Kaufungen dat zij zelf gesticht had.
Het koninginnekruid herinnert aan haar naam. In de Michaelkerk in Bamberg (Duitsland) bij een benedictijnerklooster dat zij daar stichtte, zijn in de 17 eeuw op het plafond allerlei geneeskrachtige kruiden aangebracht, waaronder het koninginnekruid. Deze afbeeldingen zijn er nog steeds te bewonderen.
Kruid
– Het Koninginnekruid of Leverkruid (Eupatorium cannabinum) wordt ook wel Sankt Kundigundkraut genoemd. Het was een bekend middel bij leverziekten. Kruidkundige en botanis Dodoneus (16e eeuw) schreef dat ’het de lever soo dienstelijck is’. Het Griekse ‘Eu’patorium betekent ‘goed’ voor de lever. De Latijnse toevoeging cannabinum verwijst naar de hennepachtige bladeren.
Recept
– Zie verder onder heiligen www.sameneerlijketen.nl
Wereld Natuur Dag 3 maart
ook: Werelddag van de Wilde dieren en planten
17 maart: Gertrudis (Geertruida) van Nijvel († 659)
Tuinvrouw, beschermer tegen muizenplagen
“Tuin op Geertruid,
warmte komt de grond uit”
Gertrudis koos al jong voor het kloosterleven in een klooster in Nijvel (België) dat werd gesticht door haar moeder toen haar vader overleed (zie heiligennet.nl).
Zij werd patroonheilige voor tuinders: half maart is de aarde warm genoeg om in de tuin aan de slag te gaan.
Gertrudis wordt als abdis afgebeeld met muizen die langs haar staf omhoog kruipen. Muizen worden beschouwd als onreine dieren die een plaag kunnen vormen en oogsten laten mislukken. Geertruid wordt met name aangeroepen bij plagen. De muizen op afbeeldingen herinneren aan haar als beschermster tegen muizenplagen en daarom als redder van mensen. De muizen zou men ook kunnen zien als beeld van onreine zielen die, om hun leven te redden, hun zieleheil en bescherming bij haar zoeken.
Door water uit een bron bij haar crypte in de Sint Gertrudiskerk over de velden te gieten hoopte men te voorkomen dat veldmuizen een plaag werden. Het onderwater zetten van grasland wordt nog steeds toegepast om een muizenplaag te bestrijden.
Heildronk op het leven
Gertrudis nam afscheid van een ridder die verliefd op haar was met een heildronk op zijn leven. Die ridder bleef verliefd en deed alles om haar terug te krijgen: hij schonk zelfs zijn ziel aan de duivel. Het lukte ook de duvel niet om, na zeven jaar, haar voor hem terug te winnen. Zij bleef God trouw. Geertruid’s heildronk op zijn leven bleek sterker, ook de ridder bleef in leven. Een dergelijke heildronk kreeg de naam St Geertensminne! Een recept konden wij niet achterhalen …
17 maart Patrick van Ierland (ca. 385-461)
Klaverblad als beeld van Drie-eenheid
Patrick vertrekt in 432 naar Ierland als missionaris na een opleiding genoten te hebben in het door Martinus gestichte klooster in Tours (Frankrijk) en in Rome. Hij wordt wel de apostel van Ierland genoemd. Aan de hand van een klaverblad legt hij het geheim van de Drie-eenheid uit: drie verschillende bladeren, verbonden door één steel. In het klaverblad zijn V-vormen zichtbaar. In Nederland associeerde men de drie V’s met “Voer Voor Vee”. Het klaverblad is het symbool van Ierland geworden en in de vlag terug te zien.
Afbeelding klaverblad (zie ook wikipedia)
Recepten
– Spinazie en sla
Het klaverblad kan gegeten worden, gekookt als spinazie of verwerkt in salades, bijvoorbeeld door het fijn te hakken en te vermengen met munt, verse, olijfolie en gekookte rijst, zie voor suggesties www.sameneerlijketen.nl
– ‘Drie in de pan’ gemaakt met boekweit, zie ook verder www.sameneerlijketen.nl onder ‘Heiligen’
19 maart Sint Jozef, man van Maria
Een bloeiende staf
Jozef is de man aan de zijde van Maria (Matteüs 1, 18; Lucas 1, 27). Jozef werd een patroon van timmerlieden en andere handarbeiders. Hij wordt tevens beschouwd als beschermheilige van vluchtelingen: hij vluchtte zelf met Maria en het kind naar Egypte toen de Romeinse machthebber Herodes besloot alle pasgeboren jongetjes te doden uit vrees voor een nieuwe leidsman (Matteüs 2, 13). In veel Europese landen was deze dag een feestdag die met een lekkernij gevierd kan worden.
Narcis
Een legende verhaalt dat, nadat de engel Maria verteld had dat zij een bijzonder kind zou baren, er voor haar een man gezocht moest worden. Elf jonge mannen uit Nazareth meldden zich. Jozef, de timmerman, moest ertoe worden overgehaald. De priester vroeg de mannen hun stok of staf bij hem achter te laten. De volgende dag bleek aan Jozefs staf een narcis te bloeien. In de Griekse mythologie is de bloem ontsproten op de plek waar de schone Narcisssus stierf, die verliefd werd op zijn eigen spiegelbeeld toen hij in het water van een vijver keek. Hij was volledig op zichzelf gericht (‘narcistische persoonlijkheid’). Daarentegen toonde Jozef zich het tegenbeeld: hij richtte zich volledig op Maria en haar kind en wordt daarom uitverkoren.
Lelie
Op kunstafbeeldingen zien we dikwijls geen narcis maar een witte lelie aan de staf van Jozef bloeien. Deze bloem verwijst naar onbesproken gedrag en vinden we ook bij afbeeldingen van Maria en andere heiligen, zoals Antonius van Padua. De lelie ontbreekt bijna nooit bij Maria wanneer de engel Jezus’ geboorte aankondigt.
Amandel
Het verhaal van de bloeiende staf herinnert aan de uitverkiezing van Aäron. Voor Mozes moest een opvolger gezocht worden die het volk het beloofde land zou binnenleiden. Elk stamhoofd moest een staf achterlaten. ‘Schrijf ieders naam op zijn staf. Op die van Levi moet je Aärons naam schrijven. Leg alle staven in de ontmoetingstent, voor de verbondstekst, waar ik altijd bij jullie kom. De staf van de man die ik uitkies, zal gaan bloeien.’ (…) Toen hij (Mozes) de volgende dag de verbondstent binnenging, zag hij dat de staf van Aäron, de staf van de stam Levi, in bloei stond. Er waren knoppen ontsproten en bloemen ontloken, en de staf droeg rijpe amandelen (Numeri 17, 23).
Recepten
Zie website sameneerlijketen.nl, onder St. Jozef (aparte rubriek ‘Heiligen’)
– Sint Jozeftaart (Straubinger Jozeftorte)
– Sint Jozefsoezen. Jozef zou de soezen zelf gebakken hebben om uit te delen en om in zijn eigen levensonderhoud te voorzien bij zijn vlucht naar Egypte. Er zijn allerlei recepten voor in de oven of om in olie te bakken.
– Grote broden werden op Sicilië gebakken voor een tafel met 12 jongens en ook uitgedeeld aan de armen.
21 maart Benedictus van Nursia (ca. 480-547)
Raaf, Gezegende kruiden, Kruidenlikeur
Ofschoon overleden op 21 maart, wordt zijn feestdag op 11 juli gehouden.
Alderbertabdij te Egmond
Benedictus stichtte in 529 de orde van de Benedictijnen en werd daarmee de vader van het monnikendom in West Europa. De orde heeft veel betekend voor de ontwikkeling van (medicinale) kruidentuinen en landbouw. Met name Gregorius de Grote heeft bekendheid gegeven aan de zogenaamde Regel van Benedictus, die de basis vormde voor gemeenschappelijk leven.
Raaf
Benedictus was aanvankelijk een kluizenaar die in een grot leefde. Legenden verhalen dat een raaf hem van brood voorzag. Het herinnert aan Elia: ‘De HEER richtte zich tot Elia met de woorden: Ga weg van hier (…) zoek een schuilplaats aan de overkant van de Jordaan. Drinken kun je uit de rivier, en ik heb de raven opgedragen je daar van voedsel te voorzien (…) De raven brachten hem daar ’s ochtends en ’s avonds brood en vlees, en water dronk hij uit de rivier’ (1 Koningen 17, 2-5).
Gezegende kruiden
Het Latijnse woord benedict betekent ‘gezegend’ en is in benamingen terug te vinden.
Geel nagelkruid (Geum urbanum) wordt Benedictuskruid, gezegend kruid of ook wel gezegende wortel genoemd. De wortelstok bevat vluchtige olie die naar kruidnagel ruikt en maagversterkend werkt. Hildegard van Bingen noemde dit kruid Benedicta (de gezegende). Albertus Magnus spreekt van Sana Mundi (sana is gezond, munda is zuiver), verwijzend naar heilzame werking.
Gezegende distel (Cnicus benedictus) is een lage distel met een gele bloem. De naam verwijst naar de geneeskracht die eraan werd toegekend. De distel wordt gebruikt in vinum amararum, een bittere wijn, en in kruidenlikeur om de eetlust op te wekken. Zie link aanmaken www.kloostertuinen.nl
Benedictine – een kruidenlikeur
Het is een likeur met gezegende distel, honing en andere kruiden. Benedictine (46 % alcohol) zou voor het eerst in 1510 gemaakt zijn in het klooster van de benedictijnen in Fécamp (Normandië). Het destilleren van wijn tot brandewijn was al twee eeuwen eerder in gebruik. Toevoeging van kruiden diende aanvankelijk als medicijn. De afkorting D.O.M. op flessen verwijst naar Deo Optima Maxima, ‘aan de allerhoogste God gewijd’.
Recept
– Benedictus uiensoep met tijm, doet je bij de oogst van uien denken aan het moment waarop je de uien gepoot hebt (rond 21 maart).
– Zie ook website sameneerlijketen.nl onder Heiligen (11 juli)
22 maart Wereldwaterdag
Zonder water geen leven
De Wereldwaterdag is al in 1952 door de Verenigde Naties vastgelegd op 22 maart. In een waterresolutie wordt aandacht gevraagd voor schoon water, met name ook in ontwikkelingslanden. Door klimaatverandering wordt de beschikbaarheid van water in bepaalde delen van de wereld een groot probleem. Voorts kan de bouw van stuwdammen voor energie-opwekking tot verdroging leiden en funeste gevolgen hebben voor landbouwgronden.
Op 22 maart 2013 ondertekende de Raad van Kerken in Nederland, in navolging van de Wereldraad van Kerken, de Waterverklaring van de Verenigde Naties. Voor scholen zijn lespakketten beschikbaar en worden wandelingen en excursies georganiseerd.
– Zie www.wereld-water-dag en ook www.wandelenvoorwater.nl
– Zie ook Wereldoceanendag, 8 juni, deze Groene Kalender
Vieren
– Water, zie www.scheppingvieren.nl
– Gedicht:
Vragenderwijs
Ik vroeg het aan de vogels
de vogels waren niet thuis
Ik vroeg het aan de bomen
hooghartige bomen
Ik vroeg het aan het water
waarom zeggen ze niets
het water gaf geen antwoord
Als zelfs het water geen antwoord geeft
hoewel het zoveel tongen heeft
wat is er dan
wat is er dan
er is alleen een visserman
die draagt het water
onder zijn voeten
die draagt een boom
op zijn rug
die draagt op zijn hoofd een vogel.
Guillaume van der Graft (uit: Vogels en Vissen, 1954)
25 maart: Maria boodschap
Een nieuwe lente
Deze dag, negen maanden voor de geboorte van Jezus, herinnert aan de boodschap die Maria van een engel krijgt dat zij zwanger zal worden (25 december; Lucas 1, 1-38). Goddelijke liefde en barmhartigheid zullen zichtbaar worden in dat kind.
Op afbeeldingen wordt het verhaal heel vaak uitgebeeld, met kenmerkende elementen. Vaak leest Maria een boek, de bijbel als verhaal van God en mensen. De engel draagt dikwijls een tak met een witte lelie, nog met een verscholen bloemknop. Soms is een groene lenteboom te zien als verwijzing naar de levensboom en wordt Maria afgebeeld als een tweede Eva. Vaak is ook een duif te zien: Gods geest zal op Maria en haar kind rusten.
Maria boodschap, een lentegedicht
Naar ’t midden van de dag,
in het midden van de rozen,
toen het geen winter meer
en nog geen zomer was,
zat in de schaduw van
haar wimpers zacht te blozen,
over een open blad,
de reine Maagd – en las.
Haar kleed was verse sneeuw;
met duizend ogen staarde
de blauwe lucht door ‘t loof
naar zoveel zuiverheid;
en boven Haar was hoog
de hemel, – en de aarde
lag stil en ver in ’t licht,
als een gespreid tapijt.
Haar sluier, schemerblauw,
viel langs Haar wangen teder,
en om Haar schoudren op
Haar blote voeten neer
en langzaam over ’t blad,
woog als een engelveder
een blanke bloesemtwijg
zijn schaduw heen en weer.
Zij hoorde noch zij zag
de vogel die, verscholen
als uit een open bloem
voor Haar een wijsje floot,
maar diep gebogen en
Haar voeten in violen,
vernam zij God alleen
en wat het blad besloot:
De regens zijn voorbij,
de winter is verscheiden
en gulden regen loopt
langs rank en wijnstok uit;
het duifje lokt de duif
en tussen leliën weiden
en in de rozenhof
De bruid’gom en de bruid …
Naar ’t midden van de dag
In ’t midden van de rozen,
– als woei een verre geur,
een nieuwe lente aan –
hief zij verbaasd haar blik
en zag de Vlekkeloze
vóór haar, vol eerbied, de
Gezant des Hemels staan.
Die groette Haar en ging …
en zo mijn cel na regen
ontvangt een zonnestraal
door haar verhelderd glas,
ontving zij in haar schoot
toen wondervol een zegen,
toen het geen winter meer
en nog geen zomer was.
(Jaques Schreurs, Wierookgraan, Utrecht Spectrum, 1944)
