Vieren of gedenken, in alle rust of met elkaar.
Laat je inspireren door oude gewoontes, groene symboliek, markante personen, inspirerende initiatieven, smaakvolle recepten, toepasselijke teksten, en praktische tips.
1 september Begin van een 6 weken-periode voor de schepping
Zorg voor de aarde!
De aarde in een bidvorm omvat
Sinds de eerste Oecumenische Europese Kerkenconferentie in Bazel (1989) vragen Oosterse en Westerse kerken de nationale en locale kerken om in deze periode extra aandacht te besteden aan de zorg voor de schepping.
Het betreft de periode vanaf 1 september tot ca. 15 oktober (in feite de tweede zondag van oktober, eventueel tot en met 4 oktober). Het initiatief werd in 2002 ondersteund door de Wereldraad van Kerken. In 2015 sluit paus Franciscus zich aan bij een wereldgebedsdag voor de schepping: de aarde, ons huis. Zijn veelgelezen en lezenswaardige encycliek Laudato si (2015) bespreekt aspecten van het milieuvraagstuk in relatie tot gerechtigheid en vrede vanuit een gelovig perspectief.
Protestantse, katholieke en orthodoxe kerken trekken hier dus samen op en willen aan deze scheppingsperiode vormgeven in vieringen en activiteiten. De steun ervoor is binnen de kerken zeker aanwezig, maar moet liturgisch en praktisch nog steeds wel opnieuw onder de aandacht gebracht worden. Daarom schetsen we hierna de achtergrond iets uitgebreider.
Het pleidooi
Het pleidooi om aandacht aan de schepping te geven kwam aanvankelijk vanuit de Orthodoxe Kerken van de kant van de oecumenisch ingestelde patriarch Dimitros I (+1991). De Orthodoxen beginnen op 1 september een nieuw kerkelijk jaar met een periode van gebed: 1 september wordt een biddag voor de aarde. Patriarch Bartlomeus herhaalt in 2014 de oproep voor de gebedsdag voor schepping tegen de achtergrond van de milieuvraagstukken die de aarde bedreigen. DE CEC (Conference of European Churches) nam al in 1992 het voorstel voor een scheppingsperiode over, de Wereldraad van Kerken volgde in 1997 (en bevestigde dit opnieuw in 2002).
Binnen de Wereldraad van Kerken werd reeds lang aandacht geschonken aan milieuvraagstukken vanuit een gelovig oecumenisch perspectief. Zo was er in 1979 in Boston de Wereldraadconferentie “Science, Technology and the Future” waar bedreigingen en uitdagingen voor de toekomst bijzondere aandacht kregen. Men pleitte voor een “Just, participatory and sustainable society” (JPSS). Van belang was dat iedereen zou kunnen participeren, ook juist de gemarginaleerde mensen in een samenleving. Brede steun in Nederland kreeg het Concilair Proces, waartoe in 1983 de Wereldraad opriep, waarin de samenhang van gerechtigheid, vrede en milieu centraal stond: “peace, justice and the integrity of creation” (heelheid van de schepping) heette het toen. Kerken zouden hiertoe moeten samenkomen en samenwerken. Vele locale kerken participeerden in de jaren erna eendrachtig in dit proces, met aandacht voor een eigen, nieuwe levensstijl.
Aarde / Zonnebloem
Praktijk
Na “Bazel” (1989) werd een Christelijk Europees Milieu Netwerk in het leven geroepen (ECEN European Christian Environmental Network), dat in 1999 bij de kerken aandrong op het in acht nemen van de scheppingsperiode.
Bij de Raad van Kerken in Nederland zijn Groene Websites ontwikkeld die informatie en verdieping bieden: rondom “vieren” www.scheppingvieren.nl en www.symbolischschikken.nl en rondom diaconale, aarde-gerichte activiteiten www.sameneerlijketen.nl, www.kerktuinen.nl en www.kloostertuinen.nl
Ook deze Groene Kalender beoogt op het raakvlak van geloof en milieu samenbindend en stimulerend te zijn. Verder biedt de website van Kerk en Milieu (Raad van Kerken) een agenda, achtergrondinformatie, columns, enz.
Kerk in Actie (deel van de PKN, de Protestantse Kerk in Nederland) ontwikkelde in samenwerking met TEAR het project Groene Kerken om zowel protestantse als katholieke geloofgemeenschappen te inspireren en te verbinden in het groene-kerk-zijn. De intentie van de eerste projectleider Sjoerd van Schooneveld was om dit project uit te breiden tot contacten met moslims en moskeeën. In 2018 hebben inmiddels 200 gelovige gemeenschappen zich geregistreerd als “groen”, zie voor inspiratie en criteria www.groenekerken.nl
Ook de KNR (Konferentie van Nederlandse Religieuzen) ontwikkelde website Laudate si met allerlei suggesties om de scheppingperiode handen en voeten te geven, zie ook zie KNR
Praktijk – suggesties
- website Groene Kerken met toolkit groenekerken.nl,
- website Laudate si
- voor Agenda en overzicht van groene websites, kerkenmilieu.nl
- Schikkingen met bloemen van het seizoen: symbolischschikken.nl , zie zomer /schepping
- Door Marijke de Bruine ontwikkeld, een serie gebedsdiensten rond de schepping, zie scheppingvieren.nl/ bij vieringen/schepping
Literatuur
– Het belang van de internationale oecumenische beweging voor kerk en maatschappij moet niet worden onderschat: de christelijk-maatschappelijke betrokkenheid was aanzienlijk (zie een bijdrage hierover in het boek: Wereldgeschiedenis van Nederland, 2018).
– Zie voor Laudato si, bijvoorbeeld RK documenten
– Voor Groene bijbel en Maak je bijbel groen (paperback), NBG, https://www.bijbelgenootschap.nl/groenebijbel/
1 september Wereldgebedsdag voor de schepping
Zorg om de aarde
In 2015 verschijnt de veel gelezen en lezenswaardige Encycliek Laudato si. Het gaat erin om de zorg voor de aarde, ons gemeenschappelijk huis.
In hetzelfde jaar roept Paus Franciscus op tot een jaarlijks terugkerende wereldgebedsdag waarop de zorg voor de aarde aandacht krijgt. Hij volgt daarmee de Orthodoxe Kerken na die dit al sinds 1989 praktiseren.
De datum 1 september is het begin van de zogenaamde scheppingsperiode, die ongeveer 6 weken duurt. In deze periode tot ca. 15 oktober (in feite: de tweede zondag van oktober) wordt in kerken extra aandacht geschonken aan de aarde en de milieuvraagstukken die de schepping bedreigen. Alle Europese kerken (protestant, katholiek en orthodox) hebben zich dit samen met de Wereldraad van Kerken ten doel gesteld.
Zie ook de websites:
www.scheppingvieren.nl
www.symbolischschikken.nl
www.sameneerlijketen.nl
4 september Albert Schweitzer (1875-1965)
Eerbied voor alle leven
Albert Schweitzer was predikant en arts. Hij werkte als arts in Afrika en raakte bekend door zijn opvatting dat alle leven eerbied toekomt.
Een van zijn uitspraken is:
- Als een mens zijn eerbied verliest voor een deel van het leven, zal hij zijn eerbied verliezen voor het gehele leven.
- En: De mens beheerst de natuur voor hij geleerd heeft zichzelf te beheersen.
Suggesties literatuur:
- Albert Schweitzer, Eerbied voor het leven. Hoofdstukken uit zijn ethiek (uitg. Voorhoeve, Den Haag, z.j.)
- Albert Schweitzer, Straatsburgse preken (uitg. Voorhoeve, Den Haag)
- teksten van Hans Bouma
8 september Geboorte van Maria
Graankorrels als zaad gezaaid
De eerste wintergranen worden in de aarde gezaaid. ‘Als Maria is geboren, zaai dan vlijtig uw koren.’
Op 15 augustus maakt men kruidenbundel waarin korenaren zijn gestoken. Deze bundels worden gezegend, en graankorrels worden toegevoegd aan het zaaigoed. Zie ook deze Groene kalender: 15 augustus, Maria ten hemelopneming
En is nog een ander gezegde: Op onze Lieve Vrouwe geboort, gaan de zwaluwen voort.”
Deze spreuk verwijst naar de zwaluwen die rond deze datum naar het zuiden trekken.
15-21 september Vredesweek (derde week van september)
“We hebben de vrede verloren” (Paus Franciscus)
Vrede heeft alles met gerechtigheid te maken, met eerlijk delen. En daarmee ook met de wijze waarop we met de aarde omgaan, al haar schatten, ruimte, grondstoffen en haar klimaat, dat door ons toedoen wordt bedreigd. We hebben de vrede verloren betekent: we zijn er niet in geslaagd ons samenleven in te richten volgens de principes van rechtvaardigheid en duurzaamheid. En dus ook: we weten heel goed wat ons te doen staat …
De Verenigde Naties stelden de Internationale Dag van de Vrede vast op 21 september.
Links:
- Bloemcomposities, zie symbolischschikken.nl / vredesweek voor teksten en voorbeelden
- Recept: Groene vrede – Kikkererwten met andijvie (Carolien Looman)– op sameneerlijketen.nl / herfst-vredesweek
4 oktober Franciscus van Assisi (ca. 1181-1226)
Lofzang op heel de schepping
Franciscus werd bekend door zijn “Zonnelied” (het lied van broeder zon), een Lofzang op de schepping, veelvuldig op muziek gezet en te beluisteren (op YouTube). De zonnebloem is daarom zo geschikt om hem te gedenken.
Franciscus, zoon van een lakenhandelaar, schonk zijn bezittingen aan de armen en koos ervoor bezitloos door het leven te gaan. Die weg meende hij te moeten gaan. Hij kreeg veel volgelingen en stichtte de orde van de ‘Minderbroeders’. Hij beschouwde alle schepselen, dieren, kruiden en bloemen, maar ook elementen als water, vuur, lucht en aarde als zijn broeders en zusters. Hij voelde zich ermee verbonden en zag ze als zijn gelijken.
‘Het belang van kleine dagelijkse handelingen kan niet genoeg onderstreept worden’
en ‘iets hergebruiken in plaats van weg te doen kan een daad van liefde zijn ‘.
(uit: www.laudato-si.nl, zie paragraaf 211)
Laudato Si
Het eerste woord uit het Zonnelied ‘Laudato’, keert terug in de titel van de encycliek Laudato-si. De ondertitel vn de encycliek luidt: “Over de zorg voor ons gemeenschappelijke huis”. Deze ‘groene, ecologische’ encycliek verscheen op de dag van de Aarde, 5 juni 2015. Eenheid en samenhang van de schepping wordt erin zichtbaar gemaakt. Paus Franciscus nam het initiatief, maar zijn voorganger paus Benedictus (met name nog als kardinaal Ratzinger) verrichtte reeds veel werk.
De paus roept eenieder op om ‘beschermer van de schepping’ te worden. Hij voegt een nieuw element toe aan de sociale leer van de kerk, namelijk onze gemeenschappelijke plicht om niet alleen mensen, maar de gehele schepping tot haar recht te laten komen. Hij neemt stevig stelling tegen een cultuur van verspilling. De paus laat zich inspireren door Franciscus van Assisi in diens gelovige en praktische betrokkenheid op de aarde. Diens levenshouding is er een van verwondering en dankbaarheid. Franciscus van Assisi herkende God met name in de armen, en in alle andere – kwetsbare – schepselen en elementen van de aarde. Ze zijn als broers en zussen voor hem. De aarde (die leven brengt) ziet hij als moeder.
De paus roept op tot een integrale ecologie als wij de aarde ontwikkelen. Een zorgvuldige omgang met de aarde betrekt hierin ook politiek, economie, religie, cultuur en ethiek. De encycliek richt zich zowel op regeringen als op mensen persoonlijk. Ieder heeft zijn eigen verantwoordelijkheid. Ook het kleine, dagelijkse handelen krijgt daarmee betekenis en gewicht.
Schikken
- Passende schikkingen rond het Zonnelied en rondom het “Tau”-symbool, zie www.symbolischschikken.nl
- Voor Zonnebloem en Citroenkruid (Artemisia abrotanum), zie de link naar planten/symboliek. Het citroenkruid draagt zijn naam, in het Frans: ‘Buisson de St.Francois’. Het naar citroen geurende struikje (‘buisson’) gebruikt men in de Middeleeuwen om insecten te weren.
Recepten
- Franciscuskoekjes, zie sameneerlijketen.nl/ onder Franciscus
Zie voor alle recepten de Website sameneerlijketen.nl, in de rubriek ‘Heiligen’, 4 oktober Franciscus:
4 oktober Werelddierendag
Dieren als broer en zus die erbij horen
Sinds 1931 staat de sterfdag van Franciscus van Assisi in het teken van Werelddierendag. In 1979 werd Franciscus de beschermheilige van ecologen en milieubeschermers vanwege zijn intieme verbondenheid met de gehele schepping. Dieren horen er bij. Over Franciscus worden veel verhalen verteld, waarin hij in relatie tot dieren staat.
Zie verder deze Groene kalender, 4 oktober Fransciscus van Assisi.
Eerste woensdag van november: Dankdag voor gewas en arbeid.
Op ‘Oogstdankdag’ wordt stilgestaan bij de oogst van het land en bij de mensen die daaraan bijdroegen. Katholieke kerken betrekken daarbij vaak de tradities van gilden en soms ook van volkstuinverenigingen.
In 1653 werd in Overijssel bij protestanten een vaste dankdag aangewezen: de eerste woensdag van november. Toen de industrialisatie toenam, is de viering in breder perspectief een dankdag voor gewas én arbeid geworden (zie ook Wereld Feesten Almenak). Dikwijls wordt gezond en duurzaam voedsel ingezameld, in de kerk gebracht, worden oogsttafels ingericht, om na de dankzegging dit naar de Voedselbank te brengen.
Dit jaar zijn niet alleen de vruchten van het land geoogst en de vruchten van de arbeid.
Er was door corona ook stilstand. In school en werk. Voor anderen was het juist extra druk, in zaken en in de zorg.
Tijd om terug te kijken en te zien waar we staan. Wat hebben we ervan geleerd? Wat kunnen we meenemen naar het volgende jaar? Genoeg om voor te danken, juist te midden van een wereldwijde crisis. Omdat het de wereld dichterbij brengt. De ander nabij.
Misschien kunnen we daarvoor ook plaatsmaken op onze oogsttafels.
Schikken
– voor passende schikkingen, zie www.symbolischschikken.nl
Vieren
– voor teksten, gedichten en vieringen, zie www.scheppingvieren.nl / oogst
Recepten
– voor recepten, zie www.sameneerlijketen.nl /dankdag
1 september Begin van een 6 weken-periode voor de schepping
Zorg voor de aarde!
De aarde in een bidvorm omvat
Sinds de eerste Oecumenische Europese Kerkenconferentie in Bazel (1989) vragen Oosterse en Westerse kerken de nationale en locale kerken om in deze periode extra aandacht te besteden aan de zorg voor de schepping.
Het betreft de periode vanaf 1 september tot ca. 15 oktober (in feite de tweede zondag van oktober, eventueel tot en met 4 oktober). Het initiatief werd in 2002 ondersteund door de Wereldraad van Kerken. In 2015 sluit paus Franciscus zich aan bij een wereldgebedsdag voor de schepping: de aarde, ons huis. Zijn veelgelezen en lezenswaardige encycliek Laudato si (2015) bespreekt aspecten van het milieuvraagstuk in relatie tot gerechtigheid en vrede vanuit een gelovig perspectief.
Protestantse, katholieke en orthodoxe kerken trekken hier dus samen op en willen aan deze scheppingsperiode vormgeven in vieringen en activiteiten. De steun ervoor is binnen de kerken zeker aanwezig, maar moet liturgisch en praktisch nog steeds wel opnieuw onder de aandacht gebracht worden. Daarom schetsen we hierna de achtergrond iets uitgebreider.
Het pleidooi
Het pleidooi om aandacht aan de schepping te geven kwam aanvankelijk vanuit de Orthodoxe Kerken van de kant van de oecumenisch ingestelde patriarch Dimitros I (+1991). De Orthodoxen beginnen op 1 september een nieuw kerkelijk jaar met een periode van gebed: 1 september wordt een biddag voor de aarde. Patriarch Bartlomeus herhaalt in 2014 de oproep voor de gebedsdag voor schepping tegen de achtergrond van de milieuvraagstukken die de aarde bedreigen. DE CEC (Conference of European Churches) nam al in 1992 het voorstel voor een scheppingsperiode over, de Wereldraad van Kerken volgde in 1997 (en bevestigde dit opnieuw in 2002).
Binnen de Wereldraad van Kerken werd reeds lang aandacht geschonken aan milieuvraagstukken vanuit een gelovig oecumenisch perspectief. Zo was er in 1979 in Boston de Wereldraadconferentie “Science, Technology and the Future” waar bedreigingen en uitdagingen voor de toekomst bijzondere aandacht kregen. Men pleitte voor een “Just, participatory and sustainable society” (JPSS). Van belang was dat iedereen zou kunnen participeren, ook juist de gemarginaleerde mensen in een samenleving. Brede steun in Nederland kreeg het Concilair Proces, waartoe in 1983 de Wereldraad opriep, waarin de samenhang van gerechtigheid, vrede en milieu centraal stond: “peace, justice and the integrity of creation” (heelheid van de schepping) heette het toen. Kerken zouden hiertoe moeten samenkomen en samenwerken. Vele locale kerken participeerden in de jaren erna eendrachtig in dit proces, met aandacht voor een eigen, nieuwe levensstijl.
Aarde / Zonnebloem
Praktijk
Na “Bazel” (1989) werd een Christelijk Europees Milieu Netwerk in het leven geroepen (ECEN European Christian Environmental Network), dat in 1999 bij de kerken aandrong op het in acht nemen van de scheppingsperiode.
Bij de Raad van Kerken in Nederland zijn Groene Websites ontwikkeld die informatie en verdieping bieden: rondom “vieren” www.scheppingvieren.nl en www.symbolischschikken.nl en rondom diaconale, aarde-gerichte activiteiten www.sameneerlijketen.nl, www.kerktuinen.nl en www.kloostertuinen.nl
Ook deze Groene Kalender beoogt op het raakvlak van geloof en milieu samenbindend en stimulerend te zijn. Verder biedt de website van Kerk en Milieu (Raad van Kerken) een agenda, achtergrondinformatie, columns, enz.
Kerk in Actie (deel van de PKN, de Protestantse Kerk in Nederland) ontwikkelde in samenwerking met TEAR het project Groene Kerken om zowel protestantse als katholieke geloofgemeenschappen te inspireren en te verbinden in het groene-kerk-zijn. De intentie van de eerste projectleider Sjoerd van Schooneveld was om dit project uit te breiden tot contacten met moslims en moskeeën. In 2018 hebben inmiddels 200 gelovige gemeenschappen zich geregistreerd als “groen”, zie voor inspiratie en criteria www.groenekerken.nl
Ook de KNR (Konferentie van Nederlandse Religieuzen) ontwikkelde website Laudate si met allerlei suggesties om de scheppingperiode handen en voeten te geven, zie ook zie KNR
Praktijk – suggesties
- website Groene Kerken met toolkit groenekerken.nl,
- website Laudate si
- voor Agenda en overzicht van groene websites, kerkenmilieu.nl
- Schikkingen met bloemen van het seizoen: symbolischschikken.nl , zie zomer /schepping
- Door Marijke de Bruine ontwikkeld, een serie gebedsdiensten rond de schepping, zie scheppingvieren.nl/ bij vieringen/schepping
Literatuur
– Het belang van de internationale oecumenische beweging voor kerk en maatschappij moet niet worden onderschat: de christelijk-maatschappelijke betrokkenheid was aanzienlijk (zie een bijdrage hierover in het boek: Wereldgeschiedenis van Nederland, 2018).
– Zie voor Laudato si, bijvoorbeeld RK documenten
– Voor Groene bijbel en Maak je bijbel groen (paperback), NBG, https://www.bijbelgenootschap.nl/groenebijbel/
1 september Wereldgebedsdag voor de schepping
Zorg om de aarde
In 2015 verschijnt de veel gelezen en lezenswaardige Encycliek Laudato si. Het gaat erin om de zorg voor de aarde, ons gemeenschappelijk huis.
In hetzelfde jaar roept Paus Franciscus op tot een jaarlijks terugkerende wereldgebedsdag waarop de zorg voor de aarde aandacht krijgt. Hij volgt daarmee de Orthodoxe Kerken na die dit al sinds 1989 praktiseren.
De datum 1 september is het begin van de zogenaamde scheppingsperiode, die ongeveer 6 weken duurt. In deze periode tot ca. 15 oktober (in feite: de tweede zondag van oktober) wordt in kerken extra aandacht geschonken aan de aarde en de milieuvraagstukken die de schepping bedreigen. Alle Europese kerken (protestant, katholiek en orthodox) hebben zich dit samen met de Wereldraad van Kerken ten doel gesteld.
Zie ook de websites:
www.scheppingvieren.nl
www.symbolischschikken.nl
www.sameneerlijketen.nl
4 september Albert Schweitzer (1875-1965)
Eerbied voor alle leven
Albert Schweitzer was predikant en arts. Hij werkte als arts in Afrika en raakte bekend door zijn opvatting dat alle leven eerbied toekomt.
Een van zijn uitspraken is:
- Als een mens zijn eerbied verliest voor een deel van het leven, zal hij zijn eerbied verliezen voor het gehele leven.
- En: De mens beheerst de natuur voor hij geleerd heeft zichzelf te beheersen.
Suggesties literatuur:
- Albert Schweitzer, Eerbied voor het leven. Hoofdstukken uit zijn ethiek (uitg. Voorhoeve, Den Haag, z.j.)
- Albert Schweitzer, Straatsburgse preken (uitg. Voorhoeve, Den Haag)
- teksten van Hans Bouma
8 september Geboorte van Maria
Graankorrels als zaad gezaaid
De eerste wintergranen worden in de aarde gezaaid. ‘Als Maria is geboren, zaai dan vlijtig uw koren.’
Op 15 augustus maakt men kruidenbundel waarin korenaren zijn gestoken. Deze bundels worden gezegend, en graankorrels worden toegevoegd aan het zaaigoed. Zie ook deze Groene kalender: 15 augustus, Maria ten hemelopneming
En is nog een ander gezegde: Op onze Lieve Vrouwe geboort, gaan de zwaluwen voort.”
Deze spreuk verwijst naar de zwaluwen die rond deze datum naar het zuiden trekken.
15-21 september Vredesweek (derde week van september)
“We hebben de vrede verloren” (Paus Franciscus)
Vrede heeft alles met gerechtigheid te maken, met eerlijk delen. En daarmee ook met de wijze waarop we met de aarde omgaan, al haar schatten, ruimte, grondstoffen en haar klimaat, dat door ons toedoen wordt bedreigd. We hebben de vrede verloren betekent: we zijn er niet in geslaagd ons samenleven in te richten volgens de principes van rechtvaardigheid en duurzaamheid. En dus ook: we weten heel goed wat ons te doen staat …
De Verenigde Naties stelden de Internationale Dag van de Vrede vast op 21 september.
Links:
- Bloemcomposities, zie symbolischschikken.nl / vredesweek voor teksten en voorbeelden
- Recept: Groene vrede – Kikkererwten met andijvie (Carolien Looman)– op sameneerlijketen.nl / herfst-vredesweek
4 oktober Franciscus van Assisi (ca. 1181-1226)
Lofzang op heel de schepping
Franciscus werd bekend door zijn “Zonnelied” (het lied van broeder zon), een Lofzang op de schepping, veelvuldig op muziek gezet en te beluisteren (op YouTube). De zonnebloem is daarom zo geschikt om hem te gedenken.
Franciscus, zoon van een lakenhandelaar, schonk zijn bezittingen aan de armen en koos ervoor bezitloos door het leven te gaan. Die weg meende hij te moeten gaan. Hij kreeg veel volgelingen en stichtte de orde van de ‘Minderbroeders’. Hij beschouwde alle schepselen, dieren, kruiden en bloemen, maar ook elementen als water, vuur, lucht en aarde als zijn broeders en zusters. Hij voelde zich ermee verbonden en zag ze als zijn gelijken.
‘Het belang van kleine dagelijkse handelingen kan niet genoeg onderstreept worden’
en ‘iets hergebruiken in plaats van weg te doen kan een daad van liefde zijn ‘.
(uit: www.laudato-si.nl, zie paragraaf 211)
Laudato Si
Het eerste woord uit het Zonnelied ‘Laudato’, keert terug in de titel van de encycliek Laudato-si. De ondertitel vn de encycliek luidt: “Over de zorg voor ons gemeenschappelijke huis”. Deze ‘groene, ecologische’ encycliek verscheen op de dag van de Aarde, 5 juni 2015. Eenheid en samenhang van de schepping wordt erin zichtbaar gemaakt. Paus Franciscus nam het initiatief, maar zijn voorganger paus Benedictus (met name nog als kardinaal Ratzinger) verrichtte reeds veel werk.
De paus roept eenieder op om ‘beschermer van de schepping’ te worden. Hij voegt een nieuw element toe aan de sociale leer van de kerk, namelijk onze gemeenschappelijke plicht om niet alleen mensen, maar de gehele schepping tot haar recht te laten komen. Hij neemt stevig stelling tegen een cultuur van verspilling. De paus laat zich inspireren door Franciscus van Assisi in diens gelovige en praktische betrokkenheid op de aarde. Diens levenshouding is er een van verwondering en dankbaarheid. Franciscus van Assisi herkende God met name in de armen, en in alle andere – kwetsbare – schepselen en elementen van de aarde. Ze zijn als broers en zussen voor hem. De aarde (die leven brengt) ziet hij als moeder.
De paus roept op tot een integrale ecologie als wij de aarde ontwikkelen. Een zorgvuldige omgang met de aarde betrekt hierin ook politiek, economie, religie, cultuur en ethiek. De encycliek richt zich zowel op regeringen als op mensen persoonlijk. Ieder heeft zijn eigen verantwoordelijkheid. Ook het kleine, dagelijkse handelen krijgt daarmee betekenis en gewicht.
Schikken
- Passende schikkingen rond het Zonnelied en rondom het “Tau”-symbool, zie www.symbolischschikken.nl
- Voor Zonnebloem en Citroenkruid (Artemisia abrotanum), zie de link naar planten/symboliek. Het citroenkruid draagt zijn naam, in het Frans: ‘Buisson de St.Francois’. Het naar citroen geurende struikje (‘buisson’) gebruikt men in de Middeleeuwen om insecten te weren.
Recepten
- Franciscuskoekjes, zie sameneerlijketen.nl/ onder Franciscus
Zie voor alle recepten de Website sameneerlijketen.nl, in de rubriek ‘Heiligen’, 4 oktober Franciscus:
4 oktober Werelddierendag
Dieren als broer en zus die erbij horen
Sinds 1931 staat de sterfdag van Franciscus van Assisi in het teken van Werelddierendag. In 1979 werd Franciscus de beschermheilige van ecologen en milieubeschermers vanwege zijn intieme verbondenheid met de gehele schepping. Dieren horen er bij. Over Franciscus worden veel verhalen verteld, waarin hij in relatie tot dieren staat.
Zie verder deze Groene kalender, 4 oktober Fransciscus van Assisi.
Eerste woensdag van november: Dankdag voor gewas en arbeid.
Op ‘Oogstdankdag’ wordt stilgestaan bij de oogst van het land en bij de mensen die daaraan bijdroegen. Katholieke kerken betrekken daarbij vaak de tradities van gilden en soms ook van volkstuinverenigingen.
In 1653 werd in Overijssel bij protestanten een vaste dankdag aangewezen: de eerste woensdag van november. Toen de industrialisatie toenam, is de viering in breder perspectief een dankdag voor gewas én arbeid geworden (zie ook Wereld Feesten Almenak). Dikwijls wordt gezond en duurzaam voedsel ingezameld, in de kerk gebracht, worden oogsttafels ingericht, om na de dankzegging dit naar de Voedselbank te brengen.
Dit jaar zijn niet alleen de vruchten van het land geoogst en de vruchten van de arbeid.
Er was door corona ook stilstand. In school en werk. Voor anderen was het juist extra druk, in zaken en in de zorg.
Tijd om terug te kijken en te zien waar we staan. Wat hebben we ervan geleerd? Wat kunnen we meenemen naar het volgende jaar? Genoeg om voor te danken, juist te midden van een wereldwijde crisis. Omdat het de wereld dichterbij brengt. De ander nabij.
Misschien kunnen we daarvoor ook plaatsmaken op onze oogsttafels.
Schikken
– voor passende schikkingen, zie www.symbolischschikken.nl
Vieren
– voor teksten, gedichten en vieringen, zie www.scheppingvieren.nl / oogst
Recepten
– voor recepten, zie www.sameneerlijketen.nl /dankdag
1 september Begin van een 6 weken-periode voor de schepping
Zorg voor de aarde!
De aarde in een bidvorm omvat
Sinds de eerste Oecumenische Europese Kerkenconferentie in Bazel (1989) vragen Oosterse en Westerse kerken de nationale en locale kerken om in deze periode extra aandacht te besteden aan de zorg voor de schepping.
Het betreft de periode vanaf 1 september tot ca. 15 oktober (in feite de tweede zondag van oktober, eventueel tot en met 4 oktober). Het initiatief werd in 2002 ondersteund door de Wereldraad van Kerken. In 2015 sluit paus Franciscus zich aan bij een wereldgebedsdag voor de schepping: de aarde, ons huis. Zijn veelgelezen en lezenswaardige encycliek Laudato si (2015) bespreekt aspecten van het milieuvraagstuk in relatie tot gerechtigheid en vrede vanuit een gelovig perspectief.
Protestantse, katholieke en orthodoxe kerken trekken hier dus samen op en willen aan deze scheppingsperiode vormgeven in vieringen en activiteiten. De steun ervoor is binnen de kerken zeker aanwezig, maar moet liturgisch en praktisch nog steeds wel opnieuw onder de aandacht gebracht worden. Daarom schetsen we hierna de achtergrond iets uitgebreider.
Het pleidooi
Het pleidooi om aandacht aan de schepping te geven kwam aanvankelijk vanuit de Orthodoxe Kerken van de kant van de oecumenisch ingestelde patriarch Dimitros I (+1991). De Orthodoxen beginnen op 1 september een nieuw kerkelijk jaar met een periode van gebed: 1 september wordt een biddag voor de aarde. Patriarch Bartlomeus herhaalt in 2014 de oproep voor de gebedsdag voor schepping tegen de achtergrond van de milieuvraagstukken die de aarde bedreigen. DE CEC (Conference of European Churches) nam al in 1992 het voorstel voor een scheppingsperiode over, de Wereldraad van Kerken volgde in 1997 (en bevestigde dit opnieuw in 2002).
Binnen de Wereldraad van Kerken werd reeds lang aandacht geschonken aan milieuvraagstukken vanuit een gelovig oecumenisch perspectief. Zo was er in 1979 in Boston de Wereldraadconferentie “Science, Technology and the Future” waar bedreigingen en uitdagingen voor de toekomst bijzondere aandacht kregen. Men pleitte voor een “Just, participatory and sustainable society” (JPSS). Van belang was dat iedereen zou kunnen participeren, ook juist de gemarginaleerde mensen in een samenleving. Brede steun in Nederland kreeg het Concilair Proces, waartoe in 1983 de Wereldraad opriep, waarin de samenhang van gerechtigheid, vrede en milieu centraal stond: “peace, justice and the integrity of creation” (heelheid van de schepping) heette het toen. Kerken zouden hiertoe moeten samenkomen en samenwerken. Vele locale kerken participeerden in de jaren erna eendrachtig in dit proces, met aandacht voor een eigen, nieuwe levensstijl.
Aarde / Zonnebloem
Praktijk
Na “Bazel” (1989) werd een Christelijk Europees Milieu Netwerk in het leven geroepen (ECEN European Christian Environmental Network), dat in 1999 bij de kerken aandrong op het in acht nemen van de scheppingsperiode.
Bij de Raad van Kerken in Nederland zijn Groene Websites ontwikkeld die informatie en verdieping bieden: rondom “vieren” www.scheppingvieren.nl en www.symbolischschikken.nl en rondom diaconale, aarde-gerichte activiteiten www.sameneerlijketen.nl, www.kerktuinen.nl en www.kloostertuinen.nl
Ook deze Groene Kalender beoogt op het raakvlak van geloof en milieu samenbindend en stimulerend te zijn. Verder biedt de website van Kerk en Milieu (Raad van Kerken) een agenda, achtergrondinformatie, columns, enz.
Kerk in Actie (deel van de PKN, de Protestantse Kerk in Nederland) ontwikkelde in samenwerking met TEAR het project Groene Kerken om zowel protestantse als katholieke geloofgemeenschappen te inspireren en te verbinden in het groene-kerk-zijn. De intentie van de eerste projectleider Sjoerd van Schooneveld was om dit project uit te breiden tot contacten met moslims en moskeeën. In 2018 hebben inmiddels 200 gelovige gemeenschappen zich geregistreerd als “groen”, zie voor inspiratie en criteria www.groenekerken.nl
Ook de KNR (Konferentie van Nederlandse Religieuzen) ontwikkelde website Laudate si met allerlei suggesties om de scheppingperiode handen en voeten te geven, zie ook zie KNR
Praktijk – suggesties
- website Groene Kerken met toolkit groenekerken.nl,
- website Laudate si
- voor Agenda en overzicht van groene websites, kerkenmilieu.nl
- Schikkingen met bloemen van het seizoen: symbolischschikken.nl , zie zomer /schepping
- Door Marijke de Bruine ontwikkeld, een serie gebedsdiensten rond de schepping, zie scheppingvieren.nl/ bij vieringen/schepping
Literatuur
– Het belang van de internationale oecumenische beweging voor kerk en maatschappij moet niet worden onderschat: de christelijk-maatschappelijke betrokkenheid was aanzienlijk (zie een bijdrage hierover in het boek: Wereldgeschiedenis van Nederland, 2018).
– Zie voor Laudato si, bijvoorbeeld RK documenten
– Voor Groene bijbel en Maak je bijbel groen (paperback), NBG, https://www.bijbelgenootschap.nl/groenebijbel/
1 september Wereldgebedsdag voor de schepping
Zorg om de aarde
In 2015 verschijnt de veel gelezen en lezenswaardige Encycliek Laudato si. Het gaat erin om de zorg voor de aarde, ons gemeenschappelijk huis.
In hetzelfde jaar roept Paus Franciscus op tot een jaarlijks terugkerende wereldgebedsdag waarop de zorg voor de aarde aandacht krijgt. Hij volgt daarmee de Orthodoxe Kerken na die dit al sinds 1989 praktiseren.
De datum 1 september is het begin van de zogenaamde scheppingsperiode, die ongeveer 6 weken duurt. In deze periode tot ca. 15 oktober (in feite: de tweede zondag van oktober) wordt in kerken extra aandacht geschonken aan de aarde en de milieuvraagstukken die de schepping bedreigen. Alle Europese kerken (protestant, katholiek en orthodox) hebben zich dit samen met de Wereldraad van Kerken ten doel gesteld.
Zie ook de websites:
www.scheppingvieren.nl
www.symbolischschikken.nl
www.sameneerlijketen.nl
4 september Albert Schweitzer (1875-1965)
Eerbied voor alle leven
Albert Schweitzer was predikant en arts. Hij werkte als arts in Afrika en raakte bekend door zijn opvatting dat alle leven eerbied toekomt.
Een van zijn uitspraken is:
- Als een mens zijn eerbied verliest voor een deel van het leven, zal hij zijn eerbied verliezen voor het gehele leven.
- En: De mens beheerst de natuur voor hij geleerd heeft zichzelf te beheersen.
Suggesties literatuur:
- Albert Schweitzer, Eerbied voor het leven. Hoofdstukken uit zijn ethiek (uitg. Voorhoeve, Den Haag, z.j.)
- Albert Schweitzer, Straatsburgse preken (uitg. Voorhoeve, Den Haag)
- teksten van Hans Bouma
8 september Geboorte van Maria
Graankorrels als zaad gezaaid
De eerste wintergranen worden in de aarde gezaaid. ‘Als Maria is geboren, zaai dan vlijtig uw koren.’
Op 15 augustus maakt men kruidenbundel waarin korenaren zijn gestoken. Deze bundels worden gezegend, en graankorrels worden toegevoegd aan het zaaigoed. Zie ook deze Groene kalender: 15 augustus, Maria ten hemelopneming
En is nog een ander gezegde: Op onze Lieve Vrouwe geboort, gaan de zwaluwen voort.”
Deze spreuk verwijst naar de zwaluwen die rond deze datum naar het zuiden trekken.