De Groene kalender

Vieren of gedenken, in alle rust of met elkaar.

Laat je inspireren door oude gewoontes, groene symboliek, markante personen, inspirerende initiatieven, smaakvolle recepten, toepasselijke teksten, en praktische tips.

 

jan
6
di
Driekoningen
jan 6 hele dag

 

6 januari Epifanie – Het feest van Driekoningen
Een ster zet mensen op een ander spoor

 

   

 

Epifanie betekent aan het licht komen, ‘openbaar worden’. De bijzondere betekenis van Jezus komt aan het licht. Een ster wijst de weg en staat stil bij een pasgeboren kind in al zijn kwetsbaarheid.

In het kerkelijk jaar krijgt op 6 januari het verhaal van de magiërs (wijzen) aandacht. In de Kerken van het Oosten heeft niet het kerstverhaal van Jezus’ geboorte een centrale plaats maar is dit Epifaniefeest het belangrijkste feest (Matteüs 2, 10-11).

In de traditie worden de wijzen afgebeeld als koningen die, gedachtig Psalm 72, 10 en Jesaja 60, 1-3 en 6, “de Rechtvaardige” geschenken brengen. Zij vertegenwoordigen de drie toen bekende werelddelen, Europa, Azië en Afrika: dit kind heeft kennelijk betekenis voor de hele wereld. Soms worden de koningen in drie levensfasen getoond: Melchior als grijsaard, Balthasar als bebaarde volwassene en Caspar als jonge man, zonder baard met een donker gelaat.

 

De andere weg

Dankzij de liefdevolle barmhartigheid van onze God
zal het stralende licht uit de hemel over ons opgaan
en verschijnen aan allen die leven in duisternis
en verkeren in de schaduw van de dood,
zodat we onze voeten kunnen zetten op de weg van de vrede.
Lucas 1, 77-79

 

Een ster wijst de weg naar een kind,
klein en kwetsbaar.
Een kroon van leven
gaat aan machtige heersers voorbij.

Zij die het kind aanschouwen,
kiezen een andere weg.

Een weg van verbondenheid met het al,
en weg die recht doet, vrede sticht,
respect voor de aarde toont.
Tini Brugge

 

Ster

In de Oudheid symboliseert het opgaan van een heldere ster de komst van een belangrijk persoon. Bileam ziet in een ster een verwijzing naar een machtig mens: een ster komt op uit Jakob (Numeri 24, 17). In het Driekoningenverhaal duidt de ster op Jezus’ betekenis: Toen Jezus geboren was in Betlehem in Judea, kwamen er magiërs uit het Oosten in Jeruzalem aan. Ze vroegen: ‘Waar is de pasgeboren koning van de Joden? Wij hebben namelijk zijn ster zien opgaan en zijn gekomen om hem eer te bewijzen.’ (Matteüs 2, 1-2). In het laatste bijbelboek wordt Jezus morgenster genoemd: (…) de telg van David, zijn nakomeling, de stralende morgenster (Openbaring 22, 16).

 

Hij is de ster, hij is de zon,

hij is de eeuwige levensbron,

uit plant en steen,

uit zee en licht

straalt zijn godd’lijk aangezicht.

Novalis

 

Goud, wierook en mirre

Het goud dat de magiërs meebrengen wordt gezien als symbool voor het koningschap van Jezus, wierook als een teken van zijn priesterschap (opdragen van een reukoffer) en mirre om zijn menszijn aan te duiden (balsem voor het lichaam).

Wierook is een hars dat door twee bomen wordt afgescheiden (uitgezweet) door bladeren en takken. Het zijn middelgrote heesters van het geslacht Boswellia. De productie van de hars kan worden gestimuleerd door in de stam een snede te maken. De heerlijk ruikende wierookkorrels worden nog steeds in kerkelijke rituelen gebruikt.

Mirre is eveneens een geurende hars die wordt uitgezweet door ‘mirrebomen’. Waarschijnlijk zijn dat onder meer de Commiphora abyssinica en andere doornige, grillig vertakte heesters en kleine boompjes die op rotsgrond groeien. De takken en blaadjes geven spontaan de geurende harskorrels af. Mirre is de kostbaarste hars uit die tijd en werd verwerkt in zalfolie. Zowel bij de geboorte van Jezus als bij zijn kruisiging (Marcus 15, 23) wordt verwezen naar mirre.

 

Recepten

Meer over Driekoningen op de website www.sameneerlijketen.nl 

Hier vindt u recepten voor Driekoningenpap, Driekoningenbrood, Driekoningenbrood met rozijnen, Driekoningenthee, en Driekoningentaart met amandelen en een boon (verrassing).

 

Schikken

– Met een ster, zie Ster bij Epifanie  op de website van symbolisch bloemschikken.

 

Vieren

Bijbelteksten: Matteus 2, 10-12; Psalm 72; Jesaja 60, 1-3, 6

– Symboliek van de ster: Matteüs 2, 10-12, Numeri 24, 17

– Zie het gedicht ‘Aan het licht komen ...’, Jeanette van Osselen op de website www.scheppingvieren.nl

 

De komst van de wijzen

Zij die op sterren reizen,
op hun innerlijk kompas,
zijn de zieners en de wijzen,
zoekers in de grote nacht.

Zij die op sterren reizen,
varend op de hemelkaart,
zoeken tekens in de ruimte
naar het hart van het bestaan.

Zij die op sterren reizen
vinden sterren in hun hart,
worden nieuwe zieners, wijzen
van een stralend gouden dag. 

Zij die op sterren reizen
brengen daarvandaan iets mee,
want de afglans van de sferen
geurt als wierook om ons heen.
Uit: Kerstoratorium ‘Als appelbloesem in de winter’, Marijke de Bruijne

– Zie verder www.scheppingvieren.nl

 

Vieren

Sterzingen 

Kinderen trekken zingend als koningen verkleed met een ster langs de huizen. Soms gaan zij vanuit de kerk op weg en worden uitgezonden met een boodschap. Het bedelen om snoep wordt dan verbonden met een andere opdracht: voedsel verzamelen voor de voedselbank, op een andere wijze bijdragen aan duurzaamheid of gerechtigheid. Je kunt het zien als ‘een andere weg’ gaan, na (aan)geraakt te zijn door het kind.

 

Averechtse processie 

In sommige kerken liep men vóór de hoogmis, bij wijze van kleine processie, tegen de gewone richting in. Als het ware tegen de stroom in, de keuze “voor een andere weg in het licht van Jezus”.

jan
8
do
Gudula
jan 8 hele dag

8 januari Gudula (Goedele) van Brussel (ca 650 – 712)

Licht dat niet dooft

 

Licht typeerde Gudula’s leven. Op afbeeldingen zien we haar met een lamp of lantaarn, een kwetsbaar licht dat niet dooft, ook al is er nog zoveel dat het licht bedreigt.

 

Gudula

 

Gudula werd geboren omstreeks 650 in een kasteel “Hof ter Hamme” niet ver van Moorsel, Vlaanderen. Zij kreeg onderwijs in de abdij van Nijvel. Daar was de heilige Gertrudis abdis, een nicht van haar moeder (zie ook deze Groene Kalender, 17 maart).

Nadat Gertrudis gestorven was, keerde Gudula terug naar het huidige Herdersem en begon met de zorg voor armen en zieken.

Een reliek van haar is, vanuit Moorsel waar zij begraven werd, in Brussel terecht gekomen. Daar werd een kathedraal aan haar gewijd.

In 2012 kwam Gudula ook “terug” in de kerk van Lochem: met een bescheiden beeld in een nis in het koor. De Oude Kerk in Lochem is destijds aan haar gewijd en haar beeltenis zal er zeker een plek gehad hebben. Door de reformatie in de 16e eeuw werd het een protestantse kerk en verdwenen alle beelden.

In 2012, 13 eeuwen na haar sterven, werd een Gudulawandelroute uitgezet vanaf de locatie waar zij geboren is naar Moorsel waar zij uiteindelijk begraven is.

De Missa Gudula uit de 18e eeuw is van de hand van de Brusselse componist Charles Joseph van Helmont. In het Gudula officie uit het begin van de 14e eeuw wordt de lantaarn van Gudula bezongen. Tot op vandaag zingt in Lochem de Capella Gudula er prachtige muziek!

 

Licht

Het verhaal gaat dat Gudula in het donker bij het eerste hanengekraai met een lamp op weg is naar de kerk in Moorsel om te bidden: om de zegen van God te vragen over haar werk dat in het teken van zorg en naastenliefde staat. Zij draagt een lamp die zij volgens de overlevering brandend hield met hulp van een engel. De duivel probeert het licht uit te blazen, maar haar geloof en gebed waren, zoals in veel heiligenverhalen, sterker. In de lange winternacht wordt het goddelijke Licht, dat met Jezus is geboren, elke dag sterker. Een afbeelding laat zien hoe zij haar handschoen aan een zonnestraal hangt en hoe een engel bij haar staat in het licht. Daaraan hield Gudula vast.

 

Populier

Toen Gudula stierf, midden in de winter, kwam bij haar graf spontaan een populier in bloei. Het is een beeld van de bloeiende levensboom, van een leven dat tot bloei en rijping kwam.

jan
25
zo
Gedichtendag
jan 25 – jan 31 hele dag

 

Laatste donderdag van januari Gedichtendag

De gedichtendag in Nederland en Vlaanderen heeft jaarlijks een eigen thema

Zie: www.gedichtendag.org

Het is het begin van de Poëzieweek die tot 2 februari duurt.

 

Vieren

Zie voor gedichten in januari: www.scheppingvieren.nl

jan
26
ma
Martinus Nijhoff
jan 26 hele dag

26 januari Martinus Nijhoff  

Week van de poëzie

 

 

Het licht, Gods witte licht, breekt zich in kleuren:
kleuren zijn daden van het licht dat breekt.

 

Het leven breekt zich in het bont gebeuren,

en mijn ziel breekt zich als ze woorden spreekt.

 

Slechts die zich sterven laat, kan ’t leven beuren

(…)

ziel die zichzelve brak in liefde en woorden:

dit zijn de daden waar ik mens voor was.

 

(Gedicht Het licht, in: Verzamelde gedichten, 1963, Martinus Nijhoff; zie ook:

meditatie over bomen: website scheppingvieren.nl onder ‘gedichten’)

 

Sinds 2000 is de sterfdag van dichter Nijhoff (26 januari 1953) de startdatum voor een poëzieweek in Nederland en Vlaanderen.

Allerlei activiteiten worden ontplooid om de zeggingskracht van gedichten te laten klinken (zie www.poezieweek.com).

Deze week is hét moment om stads- en dorpsdichters te kiezen en, om de vier jaar, een dichter des Vaderlands.

Op de lijst van meest geliefde gedichten vinden we gedichten van onder meer Martinus Nijhoff en ook Ida Gerhardt.

Beiden vinden een taal waarin geloof en natuur betekenis krijgen.

 

 

Over de eerbied I

 

Gij moet het eenzaam laten

het zaad dat ligt te slapen

en dat al kiem gaat maken

 

Dit eerstelingsbewegen

van leven binnen leven

vermijd te genaken.

 

Laat het stil zijn in zijn waarde,

zaad in de donkere aarde;

zaad in de donkere aarde.

 

En het zal groen ontwaken

(Ida Gerhardt, Verzamelde gedichten, 1905 – 1997)

 

Vieren

– Op de website www.scheppingvieren.nl is een aparte rubriek Gedichten te vinden. In deze rubriek zijn gedichten opgenomen die kunnen worden gebruikt in relatie tot het kerkelijk jaar.

– Onder meer Jeanette van Osselen en Hedi Hegeman leveren hier nieuwe gedichten aan. Zie voor de wintertijd bijvoorbeeld: bij “Draad van leven” en bij “Grens tussen leven en dood”.

feb
2
ma
Opdracht van de Heer in de Tempel
feb 2 hele dag

2 februari Opdracht van de Heer in de Tempel

Maria Lichtmis: Licht voor alle volken

schikking Tini Brugge

Op 2 februari, veertig dagen na Kerstmis (de geboorte van Jezus), dragen Jozef en Maria volgens de joodse wet hun eerste zoon op aan God. Zij gaan daarvoor naar de tempel in Jeruzalem. De profeet Simeon herkent het kind als “Licht voor alle volken.” Het feest wordt ook wel Maria Lichtmis genoemd, omdat het gevierd wordt met veel kaarsjes.

 

Recepten

– voor Pannenkoeken, “koekebak”

– Meer over Maria Lichtmis: ‘Op Lichtmis is geen vrouwke zo arm of ze maakt haar panneke warm’, zie website Samen Eerlijk Eten

 

Schikken

– Sneeuwklokjes, licht voor de wereld, teken van hoop: ze luiden de winter uit en de lente in.

Sneeuwklokjes zijn mede door de monniken uit Zuid-Europa naar het Noorden gebracht. Het werd traditie om op deze dag van “Maria Lichtmis” het altaar te versieren met sneeuwklokjes.

Adam en Eva werden uit het paradijs verdreven. Het was een koude winter en het sneeuwde. Eva begon van verdriet te huilen. Een beschermengel ging naar haar toe en plakte een sneeuwvlok op Eva’s ogen. Het veranderde in een sneeuwklokje. De engel gaf het bloemetje aan Eva en zei: “Kijk eens goed, het heeft groene blaadjes en randjes en de vorm van een klokje. Het is een teken dat de winter snel voorbij zal zijn, dat het warmer en groen wordt om je heen. Kijk nog eens dieper naar binnen en zie het gouden hart van het bloempje: beeld van een onvergankelijk licht, beeld van God die ook jou nooit zal vergeten en die een plekje zoekt in je binnenste om te verblijven.” Eva richtte zich op, de engel was verdwenen, het hield op met sneeuwen en zie: sneeuwklokjes kwamen op door de sneeuw heen. Warm zonlicht opende hun klokjes. Bemoedigd gingen zij verder, in vertrouwen, met nieuw inzicht en uitzicht. 

 

 

Warmetruiendag
feb 2 hele dag

 

Warmetruiendag of Dikketruiendag (Vlaanderen)

De groenste energie is de energie die je niet verbruikt!

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Deze actiedag is bedoeld om je lichaam te verwarmen, en niet de aarde, met een warme trui, waardoor de thermostaat een graadje lager kan. Zo kun je meewerken aan energiebesparing en het halen van klimaatdoelen. De Warmetruiendag wordt sinds 2007 georganiseerd door het Klimaatverbond, een samenwerking van gemeentes, waterschappen en provincies (www.klimaatverbond.nl)

De actieperiode loopt vanaf 10 oktober, de dag van de duurzaamheid, tot 15 februari, de dag na Valentijn. Het is stimulerend om nieuwe duurzame energiestromen op gang te brengen en liefde voor elkaar te verbinden met liefde voor de aarde. Voor allerlei praktijkmogelijkheden om zelf deel te nemen, zie www.warmetruiendag.nl

 

feb
12
do
Dorothy Stang
feb 12 hele dag

12 februari Dorothy Stang (1931-2005)

Regenwoud

Dorothy Stang was een Amerikaanse religieuze, aangesloten bij de zusters van Notre Dame de Namur. In Brazilië zette zij zich in voor de arme boeren en het behoud van het regenwoud. Zij werd op 12 februari 2005 voor deze inzet vermoord.

Zie Konferentie Nederlandse Religieuzen (KNR): Dorothy Stang

feb
14
za
Valentijn
feb 14 hele dag

14 februari St. Valentijn (ca. 269)

De vogels en de liefde

Al is de winter nog zo streng, op Sint Valentijn huwen de vogels.’

hart van cake met takken

 

De Engelse dichter Claucer verbindt de ‘partnerkeuze van vogels’ met Valentijnsdag. Hij schrijft in 1382: For this was on St. Valentynes day, when every byrd cometh there to choose his mate. Het nestje bouwen kan nu beginnen. Is hieruit de gewoonte ontstaan om elkaar op deze dag (anonieme) liefdesbetuigingen te sturen? (Zie ook: www.wikipedia/Valentijn). In Italië bestond vroeger omstreeks 14 februari een vruchtbaarheidsfeest ter ere van de godheid Lupercalia.

In de heiligenkalender worden twee Valentijns op 14 februari herdacht: Valentinus van Rome en Valentinus van Terni. Waarschijnlijk wordt op Valentijnsdag de man uit Terni bedoeld en heeft die uit Rome nooit bestaan.

Valentius zegende een huwelijk in van een christin en een ‘heiden’ dat zegenrijk werd. Daarop vroegen meer geliefden in soortgelijke omstandigheden zijn zegen. Werd hij daarom bestraft met de marteldood?

 

Recepten

Valentijnscake in hartvorm, zie foto boven, ook www.sameneerlijketen.nl (aparte rubriek ‘heiligen’)

 

Schikken

 

Laurier (zie foto)

In de oudheid werden takken laurier gebruikt bij tovenarij en het doen van voorspellingen. In de symbolentaal zijn ze beeld van eer en overwinning (Laurierkransen). In Engeland zou een verliefd stel nooit gescheiden worden wanneer zij een lauriertakje in tweeën braken en elk een stukje bewaarden. Of ook: als men op Valentijnsdag twee stukjes laurierblad voor het slapengaan onder het kussen legde, zouden de dromen over liefde gaan.

– Hart met takken, zie foto boven

 

 

mrt
3
di
Wereldnatuurdag
mrt 3 hele dag

Wereld Natuur Dag 3 maart

ook: Werelddag van de Wilde dieren en planten

mrt
22
zo
Wereldwaterdag
mrt 22 hele dag

 

22 maart Wereldwaterdag

Zonder water geen leven

 

De Wereldwaterdag is al in 1952 door de Verenigde Naties vastgelegd op 22 maart. In een waterresolutie wordt aandacht gevraagd voor schoon water, met name ook in ontwikkelingslanden. Door klimaatverandering wordt de beschikbaarheid van water in bepaalde delen van de wereld een groot probleem. Voorts kan de bouw van stuwdammen voor energie-opwekking tot verdroging leiden en funeste gevolgen hebben voor landbouwgronden.

Op 22 maart 2013 ondertekende de Raad van Kerken in Nederland, in navolging van de Wereldraad van Kerken, de Waterverklaring van de Verenigde Naties. Voor scholen zijn lespakketten beschikbaar en worden wandelingen en excursies georganiseerd.

– Zie www.wereld-water-dag en ook www.wandelenvoorwater.nl

– Zie ook Wereldoceanendag, 8 juni, deze Groene Kalender

 

Vieren

Water, zie www.scheppingvieren.nl

– Gedicht:

Vragenderwijs

 

Ik vroeg het aan de vogels

de vogels waren niet thuis

 

Ik vroeg het aan de bomen

hooghartige bomen

 

Ik vroeg het aan het water

waarom zeggen ze niets

het water gaf geen antwoord

 

Als zelfs het water geen antwoord geeft

hoewel het zoveel tongen heeft

wat is er dan

wat is er dan

er is alleen een visserman

 

die draagt het water

onder zijn voeten

die draagt een boom

op zijn rug

die draagt op zijn hoofd een vogel.

 

Guillaume van der Graft (uit: Vogels en Vissen, 1954)

 

 

 

 

apr
22
wo
Earth Day: Dag van de aarde
apr 22 hele dag

 

22 april Earth Day: Dag van de aarde

Houdbare aarde en duurzame levensstijl

 

wereldbol

 

De Dag van de aarde vraagt aandacht voor het behoud van de aarde en een duurzame levensstijl. Het initiatief voor een aparte dag, in 1970 in de Verenigde Staten genomen, is uitgegroeid tot een deelname in 190 landen. Het door de Verenigde Naties opgestelde Handvest van de Aarde (Earth Charter) is daarbij een leidraad. Dit Handvest wordt ook door de Wereldraad van Kerken (Genève) onderschreven. Zie www.dagvandeaarde.nl en www.earthday.com

De dag herinnert aan de ‘grass root’ beweging die Rachel Carson in de Verenigde Staten op gang bracht met haar opzienbarende boek Silent Spring in 1962. De datum is gekozen omdat op die dag de eerste milieuwetgeving tot stand kwam (22 april 1970), Rachel Carson overleed op 14 april 1964. Zie ook 8 juni op deze Groene kalender.

In 2020 was het een bijzondere dag, wanneer de 50ste verjaardag van dit evenement werd gevierd. Doe mee met het Earthday Network

Marjolein Tiemens-Hulscher, lid van de RK Parochie in Driebergen, schrijft over haar inspiratie om zich in te zetten voor een duurzame aarde. Daaruit spreekt haar verwondering over groeikracht, de samenhang tussen planten, dieren en mensen, de interactie van mens en milieu, en het plezier dat zij vindt in kennisoverdracht. Marjolein geeft lezingen en workshops over de ecologische voetafdruk: ‘groen geloven en duurzaam doen’.

 

apr
23
do
Joris
apr 23 hele dag

23 april Sint Joris

Valeriaan – Joriskruid

Dan was jij de herder en ik was het schaap …’

 

 

President Poetin: tegen de achtergrond van St Joris te paard met de draak aan zijn voeten (foto ANP/Trouw, 2 maart 2018)

 

 

Draak en schapen

Soldaat Joris (George) werd een fameuze heilige: hij zou een draak verslagen hebben die mensen belaagde. Zo vinden we hem op vele afbeeldingen terug. Bang als men was had men – volgens legende – de draak eerst schapen als voedsel gegeven, daarna werden kleine kinderen door het lot aangewezen en aan de draak geofferd. Toen het lot viel op het dochtertje van de koning, was de maat vol: Joris versloeg de draak.

De draak symboliseert het kwaad in de wereld en Joris is de bestrijder ervan. Joris staat in een oude, lange traditie van moed en strijd, maar heeft wellicht nooit bestaan. In de heiligenkalender verbindt men hem met Georgius van Lydda (van Cappadocië), zie www.heiligen.net

Toevallig wordt rond deze tijd in veel kerken de zondag van de Goede Herder gevierd, een feestdag waarbij zowel God (Psalm 23) als Jezus (Johannes 10) herinneren aan de herder die voor kwaad behoedt.

 

 

 

 

 

Kruid

Valeriaan, Valeriana officinalis, wordt ook Joriskruid, Joriswortel en speerkruid genoemd. De scherpe punten aan het blad doen denken aan de klauwen van de draak. Het Latijnse ‘Valera’ betekent: ‘gezond, sterk zijn.’ Het kruid is kalmerend en angstwerend, en in gebruik als slaapmiddel. Het gebruik was reeds bekend bij de Griekse geneesheer Hippocratus (ca. 400 v.Chr.). Als tinctuur (alkohol oplossing) is het nog steeds een goed middel tegen nervositeit. Zie www.kloostertuinen.nl

valeriaan

 

Recepten

– Sint Jorisbrood: herinnert aan de schapen

In Bulgarije wordt het speciale brood ter ere van Sint Joris versierd met stippen of andere figuurtjes. De stippen verwijzen naar schapen, de figuurtjes naar staf, herder of schaapshondje. Deze dag is een lentefeest voor de herders en hun schapen.

Zie www.sameneerlijketen.nl (bron: Zalig gebakken, Marianne Geurtsen)

 

Schikken

– Schikkingen bij de zondag van de Goede Herder, zie www.symbolischschikken.nl

 

Vieren

Jij zoekt voor mij groen grazig gras.

(…) In diepe nacht maak jij het licht.

Jij houdt de wacht, jij blijft in zicht.

Als ik jou heb, heb ik genoeg. (Erik Idema)

 

mei
3
zo
Pete Seeger
mei 3 hele dag

 

Pete Seeger (1919-2014)

Pete Seeger was een opvallend vroege milieuactivist van het eerste uur. Zie hiervoor ook deze Groene kalender 22 april Earth Day en 8 juni Wereldoceanendag. Tijdgenoot van Pete Seeger destijds was Rachel Carson met haar geruchtmakende boek Silent Spring (1962) die een wereldwijde milieubeweging in gang zette.

 

Met banjo en zeilschip voor het milieu

De Amerikaanse muzikant-activist Pete Seeger werd op 3 mei 1919 geboren en overleed op 27 januari 2014 op vierennegentigjarige leeftijd. Wie de tweede helft van de vorige eeuw bewust heeft meegemaakt kunnen zijn liedjes niet zijn ontgaan. We shall overcome – door Seeger in de jaren zestig geschreven tijdens de periode van de strijd voor burgerrechten van zijn zwarte landgenoten – is sindsdien een klassieker bij tal van manifestaties. Tijdens de oorlogsjaren werkte hij nauw samen met die andere held van de Amerikaanse folkmusic, Woody Guthrie (groot inspirator van Bob Dylan). Vanaf 1947 speelde hij in The Weavers, in die jaren ontstond If I had a hammer. De jaren vijftig, met het klimaat van anti-communisme en wantrouwen tegen links activisme, brachten ook Seeger in het nauw, maar tien jaar later brak zijn bloeitijd aan. Where have all the flowers gone en Turn, turn, turn (Seegers bewerking van de bekende tekst uit het Bijbelboek Prediker) kregen talloze uitvoeringen tijdens concerten en op de plaat en behouden sindsdien een eigen plaats in de archieven van de onvergetelijke muziek.

Pete Seeger was als natuurliefhebber ook één van de eerste Amerikaanse milieuactivisten. Diep onder de indruk van de enorme vervuiling van de Hudson rivier, nam hij het initiatief voor het Clearwater project. In dat kader werd een gelijknamig zeilschip gebouwd, een replica van het type dat in de eeuwen daarvoor voor transporten over de rivier werd gebruikt. Het schip (kort geleden nog gerestaureerd) figureerde in tal van manifestaties, waarvoor Seeger ook een speciale song schreef: The Hudson River Song (ook wel: My Dirty Stream). Het Clearwater Project kreeg een status vergelijkbaar met de Waddenvereniging in Nederland, en leidde uiteindelijk ook tot een gelijknamige wet met een belangrijke status in de Amerikaanse milieuwetgeving.

Van Pete Seeger kunnen we leren hoe belangrijk muziek en andere kunstvormen zijn bij het voeren van actie voor gerechtigheid, vrede en behoud van de schepping. Op het internet (bijvoorbeeld bij YouTube) zijn de meeste van zijn songs te vinden en te beluisteren.

Dat zijn liedjes mogen blijven klinken en dat hij ook in ons land nog veel spiritueel-artistieke navolgers zal krijgen!

Met dank aan: Kees Tinga (*1947), hij is gepensioneerd theoloog en muziekliefhebber. Na jaren van beroepsmatige activiteit voor initiatieven op het gebied van kerk en duurzaamheid, is hij nu nog als vrijwilliger actief, o.a. voor de website kerkenmilieu.nl en voor de Nieuwsbrief Groene Kerken.

 

mei
11
ma
Fair-trade dag
mei 11 hele dag

 

Fair-trade dag (tweede zaterdag in mei)

Eerlijke handel over grenzen

 

 

Op deze Fair-trade dag wordt aandacht gevraagd voor eerlijke handel. In meer dan 70 landen wordt aan deze dag deelgenomen. Vele vrijwilligers zijn door het jaar heen betrokken bij de verkoop van producten die ‘fair-trade’ zijn. Het gaat hen erom de aarde en de mensen daarop recht te doen. In veel kerken worden, na de zondagse dienst, producten uit de Wereldwinkel ter verkoop aangeboden.

Zie verder Worldfairtradeday of WorldfairtradeUK

jun
1
ma
Juni: Open Tuindagen
jun 1 – jun 30 hele dag

 

Juni: Open tuindagen

 

kloostertuin in Egmond

 

Meer en meer is het gebruikelijk om in juni zogenaamde “Open tuindagen” te organiseren. Ook kerk- en kloostertuinen doen daaraan mee. Bijvoorbeeld: de Oranjekerk in Amsterdam en de kloostertuin van de minderbroeders franciscanen in Megen.

Voor data, zie www.kerktuinen.nl, www.hofvanlof.nl en www.opentuinagenda.nl

 

jun
5
vr
Wereldmilieudag
jun 5 hele dag

5 juni Wereldmilieudag

Groene kerken in Nederland

“Verbeter de wereld, begin bij jezelf.”

 

wereldbol

 

De Wereldmilieudag is een initiatief van de Verenigde Naties om wereldwijd aandacht te vragen voor de zorg voor de aarde. Programma’s van de Verenigde Naties (UNEP, United Nations Enviromental Program) zijn daarop gericht.

In Nederland stimuleren de hulporganisaties Kerk in Actie en Tear met het project Groene Kerken gelovige gemeenschappen om te vergroenen, in de besteding van geld en het gebruik van energie. De website www.groenekerken.nl  biedt een zogenaamde Toolkit en een Startpakket om aan de slag te gaan.

Daarnaast worden o.a. landelijke en regionale dagen georganiseerd.

 

Praktijk

In de Toolkit geeft men aandacht aan een zestal thema’s waarop men zich kan richten:

1. beleid en aanpak,

2. bewust inkopen doen,

3. energie en klimaat,

4. geloof en inspiratie,

5. omgaan met geld,

6. schepping en natuur.

 

jun
8
ma
Wereldoceanendag: Rachel Carson
jun 8 hele dag

Wereldoceanendag: Rachel Carson

 

“We staan nu op een punt waar twee wegen scheiden.

De weg die we lang hebben bewandeld is misleidend gemakkelijk, en eindigt in een ramp.

De andere weg biedt tenslotte onze enige kans: een bestemming die ons het uitzicht biedt op het behoud van de aarde”  (Rachel Carson, in: Silent Spring, 1962)

 

De Verenigde Naties hebben in 2009 8 juni aangewezen als Wereldoceanendag, om zo jaarlijks stil kunnen te staan bij de bedreigingen waaraan de oceanen blootstaan: vervuiling, opwarming, de algehele kwaliteit van water en leven, en de kwetsbaarheid en fragiliteit van de ecosystemen.

Tot de meest inspirerende en invloedrijke schrijvers behoort Rachel Carson, Amerikaans waterecoloog en oceanoloog(1907-1964). Zij zag zichzelf graag als “dichter van de oceanen”. Zij combineert haar grote deskundigheid met een fascinatie voor de schoonheid en ontzagwekkendheid van de natuur, die verwondert en klein maakt.

Haar boeken waren bestsellers en zijn nog steeds lezenswaard: Under the Sea Wind (1941) geeft een naturalistische beschrijving van het leven in de oceanen; The Sea Around Us (1951) is vol poëtisch proza over de zee, en stond meer dan een jaar op The New York Times bestsellerlijst, werd in 28 talen vertaald, en meer dan een miljoen boeken werden verkocht. Van grote betekenis was haar laatste boek, dat de noodklok luidde over milieuvervuiling: Silent Spring (1962), en dat zou leiden tot een verbod op het dodelijke insecticide DTT. De milieubeweging heeft veel aan haar te danken.

 

Zie het recente essay “The Right Way to Remember Rachel Carson”, in: The New Yorker, 26 maart 2018.

En: Medard Hilhorst, Rachel Carson, op de bres voor de aarde, KNNV-uitgeverij, 2022.

 

Vieren

Zie www.scheppingvieren.nl voor water, zee, oceaan.

 

jun
20
za
Wereldvluchtelingendag
jun 20 hele dag

20 juni Wereldvluchtelingendag

 

 

Deze dag werd in 2000 door de Verenigde Naties uitgeroepen, om aandacht te vragen voor de vluchtelingen waar ook ter wereld. Zij moeten vluchten voor oorlog, armoede of repressie, waardoor zij hun leven niet meer veilig zijn. Tegenwoordig zijn vele vluchtelingen door verandering van hun leefomgeving klimaatvluchteling geworden. Hun woongebied is onleefbaar geworden. Zie link Verenigde Naties  Het gaat om een elementair mensenrecht: een veilige woonplek, bed, bad en brood. Maar evenzeer om menselijke waardigheid, om respect en menselijke bejegening.

In Nederland worden rond die datum allerlei initiatieven genomen om aandacht voor de vluchtelingen te vragen en geld in te zamelen. Zo is er de Nacht van de Vluchteling, in 2023 in het weekend van 17 op 18 juni.

aug
2
zo
Earth Overshoot Day
aug 2 hele dag

 

Earth Overshoot Day 2023

 

brood
brood voor iedereen?

wereldbol

 

 

Dit is de dag waarop de wereld dit lopende jaar vanaf 1 januari reeds meer heeft verbruikt aan natuurlijke bronnen dan de aarde in 1 jaar kan dragen.

Na deze datum leven we dus ‘op de pof’ ten koste van Moeder aarde en haar toekomstige bewoners, direct: tot schade (en schande) van onze kinderen en kleinkinderen.

In Nederland werd deze ‘Overschrijdingsdag’ al op 12 april 2023 bereikt (in 2021 was dat nog 27 april) en valt die – tot dusver – elk jaar beangstigend eerder …

Onder de hasktag #Movethedate wordt opgeroepen deze dag naar later in het jaar te verschuiven door ons gedrag aan te passen.

De datum 1 augustus betreft het verbruik van de aarde door de wereldbevolking als geheel.

 

Global Foodprint Network rekent jaarlijks uit op welke dag ieder land afzonderlijk door zijn beschikbare voorraad heen is. 

Een andere maat is in dit verband ieders individuele ‘Ecologische voetstap‘.

 

sep
1
di
Periode voor de schepping
sep 1 hele dag

 

1 september Begin van een 6 weken-periode voor de schepping

Zorg voor de aarde!

 

De aarde omvat in een bidvorm

 

 

 

 

 

 

 

De aarde in een bidvorm omvat

 

 

Sinds de eerste Oecumenische Europese Kerkenconferentie in Bazel (1989) vragen Oosterse en Westerse kerken de nationale en locale kerken om in deze periode extra aandacht te besteden aan de zorg voor de schepping.

Het betreft de periode vanaf 1 september tot ca. 15 oktober (in feite de tweede zondag van oktober, eventueel tot en met 4 oktober). Het initiatief werd in 2002 ondersteund door de Wereldraad van Kerken. In 2015 sluit paus Franciscus zich aan bij een wereldgebedsdag voor de schepping: de aarde, ons huis. Zijn veelgelezen en lezenswaardige encycliek Laudato si (2015) bespreekt aspecten van het milieuvraagstuk in relatie tot gerechtigheid en vrede vanuit een gelovig perspectief.

Protestantse, katholieke en orthodoxe kerken trekken hier dus samen op en willen aan deze scheppingsperiode vormgeven in vieringen en activiteiten. De steun ervoor is binnen de kerken zeker aanwezig, maar moet liturgisch en praktisch nog steeds wel opnieuw onder de aandacht gebracht worden. Daarom schetsen we hierna de achtergrond iets uitgebreider.

 

 

wereldbol

Het pleidooi

Het pleidooi om aandacht aan de schepping te geven kwam aanvankelijk vanuit de Orthodoxe Kerken van de kant van de oecumenisch ingestelde patriarch Dimitros I (+1991). De Orthodoxen beginnen op 1 september een nieuw kerkelijk jaar met een periode van gebed: 1 september wordt een biddag voor de aarde. Patriarch Bartlomeus herhaalt in 2014 de oproep voor de gebedsdag voor schepping tegen de achtergrond van de milieuvraagstukken die de aarde bedreigen. DE CEC (Conference of European Churches) nam al in 1992 het voorstel voor een scheppingsperiode over, de Wereldraad van Kerken volgde in 1997 (en bevestigde dit opnieuw in 2002).

Binnen de Wereldraad van Kerken werd reeds lang aandacht geschonken aan milieuvraagstukken vanuit een gelovig oecumenisch perspectief. Zo was er in 1979 in Boston de Wereldraadconferentie “Science, Technology and the Future” waar bedreigingen en uitdagingen voor de toekomst bijzondere aandacht kregen. Men pleitte voor een “Just, participatory and sustainable society” (JPSS). Van belang was dat iedereen zou kunnen participeren, ook juist de gemarginaleerde mensen in een samenleving. Brede steun in Nederland kreeg het Concilair Proces, waartoe in 1983 de Wereldraad opriep, waarin de samenhang van gerechtigheid, vrede en milieu centraal stond: “peace, justice and the integrity of creation” (heelheid van de schepping) heette het toen. Kerken zouden hiertoe moeten samenkomen en samenwerken. Vele locale kerken participeerden in de jaren erna eendrachtig in dit proces, met aandacht voor een eigen, nieuwe levensstijl.

 

Aarde / Zonnebloem Aarde / Zonnebloem

 

Praktijk

Na “Bazel” (1989) werd een Christelijk Europees Milieu Netwerk in het leven geroepen (ECEN European Christian Environmental Network), dat in 1999 bij de kerken aandrong op het in acht nemen van de scheppingsperiode.

Bij de Raad van Kerken in Nederland zijn Groene Websites ontwikkeld die informatie en verdieping bieden: rondom “vieren” www.scheppingvieren.nl en www.symbolischschikken.nl  en rondom diaconale, aarde-gerichte activiteiten www.sameneerlijketen.nl, www.kerktuinen.nl en www.kloostertuinen.nl

Ook deze Groene Kalender beoogt op het raakvlak van geloof en milieu samenbindend en stimulerend te zijn. Verder biedt de website van Kerk en Milieu (Raad van Kerken) een agenda, achtergrondinformatie, columns, enz.

Kerk in Actie (deel van de PKN, de Protestantse Kerk in Nederland) ontwikkelde in samenwerking met TEAR het project Groene Kerken om zowel protestantse als katholieke geloofgemeenschappen te inspireren en te verbinden in het groene-kerk-zijn. De intentie van de eerste projectleider Sjoerd van Schooneveld was om dit project uit te breiden tot contacten met moslims en moskeeën. In 2018 hebben inmiddels 200 gelovige gemeenschappen zich geregistreerd als “groen”, zie voor inspiratie en criteria www.groenekerken.nl

Ook de KNR (Konferentie van Nederlandse Religieuzen) ontwikkelde website Laudate si met allerlei suggesties om de scheppingperiode handen en voeten te geven, zie ook zie KNR

 

Praktijk – suggesties

 

Literatuur

– Het belang van de internationale oecumenische beweging voor kerk en maatschappij moet niet worden onderschat: de christelijk-maatschappelijke betrokkenheid was aanzienlijk (zie een bijdrage hierover in het boek: Wereldgeschiedenis van Nederland, 2018).

– Zie voor Laudato si, bijvoorbeeld RK documenten

– Voor Groene bijbel en Maak je bijbel groen (paperback), NBG, https://www.bijbelgenootschap.nl/groenebijbel/