Groene kalender

13 juni Antonius van Padua (ca. 1195-1231)

Vissen luisteren

Antonius van Padua is een volgeling van Franciscus van Assisi. Hij preekt voor de vissen die massaal naar hem komen luisteren, en zo wordt hij dikwijls afgebeeld, zoals Franciscus voor de vogels preekte.

Antonius is de beschermheilige van onder meer aardbeiverkopers. Rond zijn sterfdag zijn er volop aardbeien te oogsten.

Recept

– Voor haringsalade en andere recepten, zoals aardbeiendroom, Antoniustaart, en Watervis,

zie www.sameneerlijketen.nl, in de aparte rubriek ‘Heiligen’

20 juni Wereldvluchtelingendag

Deze dag werd in 2000 door de Verenigde Naties uitgeroepen, om aandacht te vragen voor de vluchtelingen waar ook ter wereld. Zij moeten vluchten voor oorlog, armoede of repressie, waardoor zij hun leven niet meer veilig zijn. Tegenwoordig zijn vele vluchtelingen door verandering van hun leefomgeving klimaatvluchteling geworden. Hun woongebied is onleefbaar geworden. Zie link Verenigde Naties  Het gaat om een elementair mensenrecht: een veilige woonplek, bed, bad en brood. Maar evenzeer om menselijke waardigheid, om respect en menselijke bejegening.

In Nederland worden rond die datum allerlei initiatieven genomen om aandacht voor de vluchtelingen te vragen en geld in te zamelen. Zo is er de Nacht van de Vluchteling, in 2023 in het weekend van 17 op 18 juni.

24 juni Johannes de Doper (ca. 30 nChr.)

Zonnewende

Johannes de Doper, voorloper en wegbereider van Jezus, wordt zes maanden voor de geboorte van Jezus herdacht (zie Lucas 1, 26-28). De geboortedatum van Sint-Jan werd vastgesteld rond de Zonnewende, herinnerend aan een bijbeltekst uit Johannes 3, 30: “Hij (Jezus) moet groter worden, en ik (Johannes) kleiner”. Omstreeks 24 juni neemt immers de zon in kracht af om op 24 december weer met kracht de aarde te verlichten. Johannes met zijn eigen levensstijl riep op tot omkeer en doopte de mensen die daaraan gehoor gaven met water.

Kruid

St Janskruid Hypericum perforatum

Verschillende kruiden dragen als volksnaam Sint-Janskruid omdat ze rond deze dag bloeien, zoals margriet.

Een legende verhaalt dat de duivel de geneeskracht van het Sint-Janskruid heeft willen breken door met zijn klauwtjes gaatjes in het blad te prikken (vandaar de naam perforatum). In de bladeren zitten oliekliertjes die op gaatjes lijken. Als je de knoppen tussen je vingers wrijft, komt er rood sap uit. Men zag hierin een verwijzing naar het bloed dat vloeide toen Johannes onthoofd werd.

Vieren: zegen

Het kruid werd beschouwd als een heilig kruid om het kwade te weren. Sint-Janskruid, vaak samen met ander kruiden gebundeld in een Sint-Janstros, wordt nog steeds als ritueel kruid gebruikt. Kransen en kruidenbundels worden op deze dag gezegend.

Vieren: bron

Bron van het zijnde,

groot zijt Gij,

eeuwig oneindig,

en zo nabij.

tekst: Gert Landman, Liedboek 987

zie ook: www.scheppingvieren.nl 

Recepten

– Sint-Janssalade met aalbessen

– Johannesbroodrepen

– “Met Sint-Jan nieuwe aardappelen in de pan”: spreekwoorden en gebruiken herinneren aan de betekenis van St. Jan in relatie tot de seizoenen; bedenk ook dat na Sint-Jan asperges en rabarberstelen niet meer worden geoogst.

– Sint Janskruidwijn: het verse kruid is niet geschikt in voedsel en drank, het gedroogde kruid is wel bruikbaar, bijvoorbeeld in thee of in een Sint-Janskruidwijn met citroenmelisse.

– Sint-Jansolie: een huismiddel bij wondjes. Er zijn nog steeds kloosters waar men Sint-Jansolie bereidt door de bloemen en bloemknoppen in olie enige tijd te laten staan. De olie krijgt een rode kleur. Van de olie gaat een verbrandende werking uit. Daarom mag de geoliede huid niet aan zonlicht wordt blootgesteld:

(zie www.sameneerlijketen.nl )

29 juni Petrus (de apostel, ca. 20-64) en Paulus (de apostel, ca. 20-67)

Peen en Peulen

De dag van Petrus en Paulus, afgekort als P&P, herinnert aan de kloostertraditie om die dag Peen en Peulen te eten.

Recept

Link naar Peen en peulen of wortelsalade, www.symbolischschikken.nl

11 juli Benedictus van Nursia (480-547)

De levende Aarde

(zie ook uitvoeriger, deze Groene Kalender, 21 maart, de sterfdag van Benedictus)

       Benedictus met raaf

Benedictus, de patroon-heilige van Europa, wordt beschouwd als de vader van het kloosterleven in Europa. Religieuzen die leven volgens de “regel” van Benedictus blijven op één plek wonen, werken en bidden in een ritme van 8 uur rusten, 8 uur werken en 8 uur verdieping. Zij dragen zorg voor de plek waar zij wonen, voor de omgeving en de schepping vanuit een houding van respect en zorgvuldigheid.

In het voetspoor van Benedictus deden met name de Cisterciënzers aan landontginning. Zij speelden een belangrijke rol in de ontwikkeling van het landbouwbedrijf. In het hedendaags beleid van de Cisterciënzer abdij Koningsoord in Echt (Limburg) is goed te zien hoe natuur en landbouw daarbij kunnen samengaan.

Praktijk

In de benedictijner abdij van Egmond (Noord-Holland) wordt de zorg voor de aarde in praktijk gebracht in het project De levende Aarde, dat onder de bezielende leiding staat van br. Thijs Ketelaars, br. Adelbert, br. Columba en een groep tuin-vrijwilligers. Bärbel Bohling ontwierp een plan voor de tuin. Men vindt er een voedselbos en een vlindertuin met inheemse kruiden, tuinplanten en vlinderstruiken. Er zijn twee kruidentuinen, één ervan is aangelegd volgens het uit 840 overgeleverde tuinplan van de benedictijn Walafried Strabo, die abt was van een abdij in Reichenau (Duitsland). Recent kwam een kas in het beheer van de Egmondse broeders. De grond was jarenlang verpacht geweest. Br. Adelbert maakte plannen om zelf groenten te verbouwen en kruiden te kweken en wordt daarbij bijgestaan door br. Columba en diverse vrijwilligers. Men gebruikt geen bestrijdingsmiddelen en benut de principes van permacultuur.

Recept

– Pelgrimsbrood

20 juli Margaretha van Antiochië († 305)

Ook Margriet verslaat haar draak

Sinte Margriet is inmiddels van de heiligenkalender afgevoerd, omdat haar historiciteit niet bewezen is. In de Middeleeuwen is zij een geliefde heilige en wordt veel afgebeeld met een draak onder haar voeten. Ze werd beschouwd als een helper in nood en behoorde tot de zogenaamde 14 noodhelpers.

Volgens legenden was Margaretha een dochter van een heidense priester. Ze werd door haar baker gedoopt en daarom door haar vader verstoten. Omdat ze een mooie vrouw was wilde de prefect van de stad met haar trouwen, mits ze het christendom verliet. Dat weigerde ze. Ze werd daarop gevangen genomen, getroost door een duif maar belaagd door een draak van een duivel. Ze weerstond die draak en doodde hem. Het verhaal lijkt een vrouwelijke variant op de legende over Joris met de draak. Margriet werd beschermheilige van onder meer bakers, boeren, barenden en vrouwen die onvruchtbaar zijn. (zie 23 april, Sint Joris, deze Groene Kalender; zie ook www.heiligen.net)

24 juli Christoffel – Christusdrager

Een groene stok en giftig zwarte bes

Het is onzeker of Christoffel ooit bestaan heeft – hij is van de officiële heiligenkalender afgevoerd – maar in legenden en verhalen blijft hij als beschermer van reizigers bekend. Net als Margriet, werd hij gezien als een helper in nood en behoorde hij tot de zogenaamde 14 noodhelpers.

In de 12e eeuw ging het verhaal dat een reus de machtigste koning van de aarde wilde dienen. Hij merkte dat de koning angst had voor de duivel, maar ook dat de duivel bang was voor een kruis langs de weg. Vanaf dat moment besloot hij om “de man aan het kruis”, Christus, te dienen. Hij ging naar hem op zoek en kwam terecht bij een kluizenaar. Die vroeg hem of hij pelgrims over de rivier wilde dragen. Toen hij op een keer een klein jongetje naar de overkant bracht, merkte hij dat zijn last zwaarder en zwaarder werd. De reus leunde zwaar op zijn stok die hem hielp staande te blijven in de sterke stroming van de rivier. Hij had moeite de overkant te halen. Toen werd hem duidelijk dat het kind Christus zelf was, die – volgens de traditie – “de zondenlast van de wereld” op zich genomen had. Een loodzware last. Hij vroeg om gedoopt te worden zoals Jezus en liet zich Christophorus – Christusdrager – noemen. De volgende dag waren aan de stok die hij met zich meedroeg groene bladeren ontsproten.

Kruid

Christoffelkruid (Christopskraut) – Actacea spicata wordt ook zwarte gifbes genoemd. De zwarte bessen die na de bloei verschijnen zijn giftig. Het plantje komt van nature in Nederland voor, evenals in veel andere Europese landen. Als vaste plant wordt het ook in tuincentra aangeboden. Christoffel zou het kruid bij zich gedragen hebben toen hij het Christuskind over de rivier droeg: op leven en dood?

25 juli Jacobus de Meerdere, apostel (ca. 44)

Een weg naar binnen

Het graf van Sint Jacob, dat verwijst naar de apostel (Marcus 1, 16-20), bevindt zich volgens de legende in Santiago de Compostella. Het is nog steeds een favoriet doel van veel pelgrims en tochtgenoten. Ieder voor zich op zijn eigen manier de weg af, wandelend, fietsend, in gezelschap of alleen. Een weg van buiten naar binnen.

Zie www.heiligen.net

Praktijk

– Voetafdruk: wandelen is de meest milieuvriendelijke vorm van je verplaatsen. Ben je benieuwd naar je ecologische voetafdruk? Kijk dan op www.groengeloven.nl

– Stiltewandelingen: voor speciale stiltewandelingen, op initiatief van onder meer kloosters, zoals de abdij van Egmond, zie bijvoorbeeld www.abdijvanegmond.nl

Recept

– Santiago koekjes: www.sameneerlijketen.nl

– Roggebrood: van oudsher begint omstreeks 25 juli de roggeoogst. De eerste verse broden werden naar de priesters en kosters van de kerk gebracht, een stille verwijzing naar de eerstelingen van de oogst die naar de tempel werden gebracht (Deuteronomium 18, vers 4). “Tegen Sint Jacob verdwijnt alle nood: hij schaft ons aardappels en vers brood.”

Bloem

– Jacobuskruiskruid (Senecio jacobea). De bloem lijkt op een bundeling van kleine gele sterren, ze bloeit rond 25 juli. De stervorm kan verwijzen naar de sterrenhemel. De baan van het Melkwegsterrestelsel wijst in de richting van Santiago de Compostella. Compostella betekent ‘sterrenveld’. Volgens een legende werd door het vallen van sterren de locatie bepaald waar Jacobus aan land kwam, stierf en begraven werd. zie kloostertuinen.nl …

Vieren

Voor vieringen en teksten rond pelgrimeren en wandelen, zie www.scheppingvieren.nl

Earth Overshoot Day 2023

Dit is de dag waarop de wereld dit lopende jaar vanaf 1 januari reeds meer heeft verbruikt aan natuurlijke bronnen dan de aarde in 1 jaar kan dragen.

Na deze datum leven we dus ‘op de pof’ ten koste van Moeder aarde en haar toekomstige bewoners, direct: tot schade (en schande) van onze kinderen en kleinkinderen.

In Nederland werd deze ‘Overschrijdingsdag’ al op 12 april 2023 bereikt (in 2021 was dat nog 27 april) en valt die – tot dusver – elk jaar beangstigend eerder …

Onder de hasktag #Movethedate wordt opgeroepen deze dag naar later in het jaar te verschuiven door ons gedrag aan te passen.

De datum 1 augustus betreft het verbruik van de aarde door de wereldbevolking als geheel.

Global Foodprint Network rekent jaarlijks uit op welke dag ieder land afzonderlijk door zijn beschikbare voorraad heen is. 

Een andere maat is in dit verband ieders individuele ‘Ecologische voetstap‘.

6 augustus Feest van de gedaanteverandering van de Heer

Eerste vruchten van de oogst

In de traditie van de oosters-orthodoxe kerken neemt men op deze dag de eerste vruchten van de oogst mee naar de kerk om ze te laten zegenen. In Griekenland zijn het de eerste druiven, in Nederland (bijvoorbeeld) de eerste appels.

Het belangrijke feest – ook wel: van “de verheerlijking van Jezus op de berg” – verwijst naar het verhaal waarin Jezus voor een kort moment in wit goddelijk licht verschijnt met Mozes en Elia (te vinden in Marcus 9, en parallelle verhalen in Matteüs en Lucas).

.

Zie verder scheppingvieren.nl

10 augustus Laurentius van Rome (ca. 230-258)

Zorg voor de armen 

Op de feestdag van Laurentius brengt de imker zijn bijen naar de heide. Laurentius stierf als martelaar op een rooster in het vuur en werd de beschermer van allen die met vuur werken zoals koks en bakkers.

met geldbuidel

Tijdens het bewind van keizer Valerianus is Laurentius hoofddiaken van de kerk in Rome. De keizer zou hem hebben gesommeerd het kerkelijk bezit, in de vorm van een geldbuidel, aan hem te overhandigen, dat bedoeld was voor de armenzorg om ’te helen’. Laurentius gaat met een groot aantal armen naar de keizer en zegt volgens de overlevering: Hier is het kerkelijk bezit dat nooit afneemt, maar slechts toeneemt.

Kruiden

Kruiden die zijn naam dragen:

• Brunel (Brunella vulgaris), Herba St. Laurentii, Herbe de St. Laurent. Het zijn hemelsblauwe bloemen die bruin worden als door vuur verbrand.
• Heelkruid (Sanicula europaea), Herbe de St. Laurent, Kruid van Laurentius. De naam verwijst naar ‘helen, genezen’.

11 augustus Clara van Assisi (ca. 1149-1253)

Helder oog voor kwetsbaarheid

Clara volgde Franciscus van Assisi en stichtte de vrouwelijke tak: Clarissen. Clara betekent helder licht. Ze werd patrones van oogzieken. Twee planten die destijds gebruikt werden bij oogkwalen kregen volksnamen die naar haar verwijzen: stinkende gouwe en ogentroost. Ogentroost heeft als volksnaam Klaaroge. Dodoens (1554) gebruikte deze naam ‘Claeroge’. En Dioscorides, Griekse arts aan het einde van de eerste eeuw, was al bekend met het gebruik van het kruid bij oogziekten. Oene Hek (†), schapenboer op Terschelling, gebruikte dit kruid nog eind vorige eeuw. Hij zette thee met ogentroost en waste ermee de ogen van zijn schapen als het nodig was.

Clara koos voor een leven waarin vlees eten alleen voor kwetsbare zusters mogelijk was. Veel Clarissen gemeenschappen zijn in de loop der eeuwen om gezondheidsredenen weer vlees gaan eten. Het was gewoonte om rond haar sterfdag een worst bij het klooster te bezorgen als extraatje en te vragen om te bidden voor mooi weer of een andere wens te doen. In België brengt men een ei naar het klooster: ‘een ei voor Clara’.

In Nederland kozen de Clarissen in Megen enkele jaren geleden bewust voor terugkeer naar een verantwoorde vegetarische keuken. Zij behoren dan ook tot één van de ‘groene kloosters’.

Meer weten: zie zusters Clarissen in Megen en www.devegetarischezuster.nl

Kruiden

(zie Website Tuinen i.o.  voor Planten en Symboliek)

Stinkende gouwe (Chelidonium majus), Claire, ‘ogenklaar’.

Ogentroost (Euphrasia officinalis), Frans: Herbe de St. Claire, ‘ogenklaar’, ‘klaaroge’.

15 augustus Maria ten hemelopneming

Geur die tot leven wekt en vertrouwen geeft

Volgens een legende overdekten geurende kruiden het sterfbed van Maria, de moeder van Jezus. De kruiden werden gebruikt bij het balsemen van het lichaam: lavendel, marjolein, hysop, citroenmelisse, basilicum, rozemarijn en tijm.

Thomas, één van de leerlingen, die de bijnaam ‘ongelovige’ Thomas kreeg, was er volgens die legende niet bij toen Maria stierf. Toen hij later, op de plek waar zij stierf, deze geuren aantrof, werd hij erdoor bevangen. Ze herinneren hem aan een beeld van God: die als goede geur in de ruimte aanwezig is en de ruimte zoekt maar niet te vatten is, een geur die de doden bij het leven bewaart. Maria die ruimte had gemaakt voor haar kind, voor God, werd nu zelf opgenomen in de ruimte van de Eeuwige, wiens goede geur alles doordrenkt en kan doordringen tot in je diepste wezen.

Op deze dag worden in de kerkelijke traditie in katholieke kerken nog steeds kruidenbundels (‘kruidwis’) gezegend. Die kruidenbundel bestaat meestal uit 7 verschillende planten: twee broodgraansoorten, bijvoorbeeld tarwe en rogge, twee kruiden met een geneeskrachtige werking: duizendblad (Achillea millefolium) en boerenwormkruid (Tanacetum vulgare) en twee kruiden waarvan men dacht dat zij het onweer konden weren: alsem (Artemisia sp.) en koninginnekruid (Eupatorium cannabium), ook wel donderkruid genoemd. Met voegde daarbij ook het geveerde blad van de walnoot toe, dat uit zeven blaadjes bestaat en tegen bliksem zou beschermen.

Voor het graan in de kruidenbundel is een goede reden: deze dag van “Maria Hemelvaart”, officieel “Maria ten hemelopneming’, wordt ook wel “Onze Lieve Vrouwe halfoogst” genoemd omdat 15 augustus midden in de graanoogst valt. Men steekt dan enkele korenaren in de kruidenbundel om later de gezegende (gewijde) korenaren weer toe te voegen aan het zaaigoed: want rond 8 september, de feestdag van Maria Geboorte, wordt met de zaai van het wintergraan begonnen.

Het is de tijd waarin de bijen en de bloeiende hei te zien zijn, waarmee men Maria verbindt, zoals: “Is Maria Hemelvaart helder en klaar, dan is het een goed honingjaar” en “Tussen de Hoge Lieve Vrouw (15 augustus, Maria Hemel ten opneming) en de Lage Lieve Vrouw (8 september, Maria Geboorte) Vrouw zijn de honingbijen weer op schouw.”

Kruidenbundels

• In Maastricht in de basiliek van O.L.V.ten Hemelopneming, worden op 15 augustus voor de kruidwis (kroetwesj) alleen takjes van het boerenwormkruid gebruikt (Tanacetum vulgare).
• De zusters Clarissen van het klooster De Bron in Nijmegen maken kruidenbundeltjes met 7 kruiden: boerenwormkruid, duizendblad, citroenmelisse, ijzerhard (of wijnruit), marjolein, munt en salie, zegenen deze bundeltjes in de vesper op 15 augustus, waarna alle zusters en bezoekers een kruidenbundeltje krijgen.

Schikkingen

• Zie symbolischschikken.nl (thema Maria) voor allerlei suggesties van schikkingen.
• Tevens is er een overzicht van zogenaamde Mariabloemen en planten die in hun naam verwijzen naar Maria.

Recepten

• Recepten met honing? Kijk op www.sameneerlijketen.nl (zoek op ingrediënt “honing”)
• Recept Zevenkruidenmaal met verse kapucijners en geitenkaas.

Vieren /Een tafelgebed (tekst Tini Brugge)

Wees gegroet Maria,

Vrouw uit het volk,

Jij kent verdriet en vreugde,

Jij kent de kracht van het kleine gebaar.

Maak ons ontvankelijk voor heil,

verscholen in kruiden en mensen,

in woorden en verhalen,

in geur en smaak,

in zorg en aandacht,

in omzien naar de hele schepping:

de aarde die ons draagt

en vruchten schenkt.

16 augustus Rochus van Montpellier (ca. 1295 -1327)

Broodkruimels voor de honden

Rochus schonk na de dood van zijn ouders al zijn bezittingen aan de armen. Hij verpleegde pestlijders en werd ook zelf ziek. Volgens een legende wordt hij door engelen genezen, waarna hij enige tijd een kluizenaarsbestaan leefde in een bos. Een hondje brengt hem brood.

Meestal is het omgekeerd. Broodkruimels geef je aan honden. In een bijbelverhaal wordt de hond beeld van een gelovige, zoals Rochus, die aan weggegeven broodkruimels voldoende heeft; om je geloof te voeden is immers maar weinig nodig? (Marcus 7, 24-30)

Rochus deelde wat hij had en zorgde voor zieken. Hij wilde niet bediend worden maar zelf bedienen en zo anderen ‘heel maken’:  in de late middeleeuwen ontstonden vele gasthuizen en broederschappen die zijn naam droegen.

Heelblaadje

Het heelblaadje (Pulicaria dysenterica) krijgt in de (Franse) volksmond de naam Herbe de St. Roche.

De Latijnse naam dysenterica verwijst naar de heelkracht die men deze plant toedichtte.

Men dacht dat het bij dysenterie (de pest) diaree zou stoppen.

Recepten

• Rochus-ringen  (op Website sameneerlijketen.nl)

20 augustus Bernardus van Clairvaux (ca. 1090 -1153)

Honing, water, zoet en goed

Bernardus van Clairveaux was één van de eerste monniken in het Franse Citeaux waar de cisterziënzer orde ontstond als een afsplitsing van de benedictijner kloosterorde.

Bernardus werd de grote hervormer van de cisterciënzer orde en later abt van Clairvaux. Hij wordt wel ‘honingzoete leraar’ genoemd en wordt soms afgebeeld met bijenkorf en een zwerm bijen. Honing symboliseert het goede: zoals het leven bedoeld is. Het is daarom een beeld van zegen: een land van melk en honing betekent voorspoed en vruchtbaarheid (Exodus 3,8).

Het woord ‘cisterne’ staat voor bron, een ondergronds waterbekken. De cisterciënzers wilden terugkeren naar de Bron van hun leven en kozen daarvoor dikwijls, anders dan benedictijnen, een lage nederige plaats bij het water om zich te vestigen.

Praktijk

De nieuw gebouwde Cisterziënzer abdij Koningsoord in Oosterbeek bij Arnhem is één van de groene kloosters in Nederland die in deze traditie staat. De oude waterbron op het terrein heeft een plek gekregen in de nieuwe pandhoftuin, een pomp herinnert daaraan. Meer weten over de bezieling en praktijk van deze zusters? Zie Koningsoord.org

23 augustus Rosa van Lima (1586 – 1617)

Rozen van liefde

Rosa van Lima is geboren in Lima, Peru (op 24 augustus). Haar naam betekent roos en mede daardoor werd ze de beschermheilige van rozenkwekers, bloemisten en tuinlieden. Zelf kweekte ze bloemen. Ze wordt vaak afgebeeld met een krans van rozen of met rode rozen in haar hand en wordt ook ‘Bloem van Lima’ genoemd.

Zij was met name een steun voor armen en indianen en werd de eerste heilige “van eigen bodem” in Zuid-Amerika.

In Sittard is een kapel aan haar gewijd. Er wordt nog jaarlijks een rozenprocessie gehouden.

24 augustus Bartlomeüs (leerling van Jezus)

Bramen komen aan hun einde in de moestuin, kolen hebben de toekomst

Bartlomeüs is een typische oogstheilige, zijn vierdag wordt gekoppeld aan de moestuin.

Volgens het volksgeloof mag je op 24 augustus niet in de moestuin komen omdat Bartlomëus, de leerling van Jezus, dan bezig is de kolen te sluiten. Sluitkolen, zoals rode en witte kool, lijken in augustus aan een groeispurt te beginnen. Het is wonderlijk te zien hoe snel zij zich sluiten.

De ‘sluitkool’ wordt beeld van een nog verhulde toekomst. De volheid en smaak zal pas later, in de herfst en winter, openbaar worden.

Volgens een andere volkswijsheid moet men “na Bartlomeüs” geen bramen meer plukken, omdat ze niet meer geschikt zouden zijn om te eten. De smaak, afhankelijk van regen en zon, zal gaan afnemen.

Bramen plukken om ze in te maken, met toevoeging van suikers, kan natuurlijk wel.

28 augustus Augustinus van Hippo (345 – 430)

God ervaren in de stilte van een tuin

Aurelius Augustinus wordt in Hippo, in Noord-Afrika, geboren. Na een turbulent leven vindt hij volgens de overlevering in de stilte van een tuin in Noord-Italië zijn bestemming.

Het samengaan van Godsontmoeting en het beeld van de tuin zijn even klassiek als inspirerend. Denk aan het paradijsverhaal, of de ontmoeting met “de tuinman” op paasmorgen.

Augustinus besluit zich te laten dopen door kerkvader Ambrosius en wordt voor velen, tot op vandaag, zelf een belangrijke gids: “Onrustig is ons hart, totdat het rust vindt in U.”  

Zijn Confessiones (belijdenissen) zijn een van zijn bekendste werken. Hij wordt bisschop en kerkleraar. De levenshouding die hij zoekt en vindt, krijgt vorm in de kloostertraditie die hij sticht, de orde van Augustijnen en Augustinessen.

In de tuin …

” Op de plaats waar ik was,

wanneer zocht ik u daar?

En U stond gewoon voor me!

Maar ik was van mijzelf weggelopen

en kon mezelf niet meer vinden,

laat staan U!

Als ik mijn God liefheb …

heb ik wel zoiets lief als licht,

zoiets als een stem en als een geur,

zoiets als voedsel en als een omhelzing,

als ik mijn God liefheb:

Hij is licht en klank en geur en voedsel,

Hij is de omhelzing van mijn innerlijke mens,

waar voor mijn ziel oplicht wat niet aan plaats gebonden is,

waar klinkt wat de tijd je niet afneemt,

waar een geur is die niet op de wind verwaait,

waar smaken niet minder wordt door eten,

waar omhelzing niet loslaat door verzadiging.

Dit heb ik lief als ik mijn God liefheb.”

(Aurelius Augustinus)

Praktijk

• De tuin van de zusters Augustinessen van Monica in Hilversum, genoemd naar de heilige Monica, moeder van Aurelius Augustinus kunnen we tot de groene kloosters rekenen. Deze zusters begonnen in 2013 een nieuw project: “ Cassella” met tuin en bos.

1 september Aegidius ofwel: Sint-Gilles van Nîmes (ca. 710)

Zorg voor dieren

“Op Sint-Gilles hubbe we lol: op Sint-Gilles ene krollemol.”

met hinde

Aegidius leefde als kluizenaar in de Provence. Volgens een legende redde hij het leven van een hinde, die op haar beurt als dank hem haar melk schonk.

Hij is onder meer de beschermheilige van bos, vee en wild.

Op deze dag kregen kinderen in Vlaanderen een ‘krollemol’: een appelbol gemaakt met wittebrooddeeg.

Kruid

Vijfvingerkruid (Potentilla reptans) wordt in de volksmond ook wel ‘herteroosje’ genoemd. Dit verwijst naar de legende.

Recept

Appelbol: zie www.sameneerlijketen.nl /herfst

1 september Begin van een 6 weken-periode voor de schepping

Zorg voor de aarde!

De aarde in een bidvorm omvat

Sinds de eerste Oecumenische Europese Kerkenconferentie in Bazel (1989) vragen Oosterse en Westerse kerken de nationale en locale kerken om in deze periode extra aandacht te besteden aan de zorg voor de schepping.

Het betreft de periode vanaf 1 september tot ca. 15 oktober (in feite de tweede zondag van oktober, eventueel tot en met 4 oktober). Het initiatief werd in 2002 ondersteund door de Wereldraad van Kerken. In 2015 sluit paus Franciscus zich aan bij een wereldgebedsdag voor de schepping: de aarde, ons huis. Zijn veelgelezen en lezenswaardige encycliek Laudato si (2015) bespreekt aspecten van het milieuvraagstuk in relatie tot gerechtigheid en vrede vanuit een gelovig perspectief.

Protestantse, katholieke en orthodoxe kerken trekken hier dus samen op en willen aan deze scheppingsperiode vormgeven in vieringen en activiteiten. De steun ervoor is binnen de kerken zeker aanwezig, maar moet liturgisch en praktisch nog steeds wel opnieuw onder de aandacht gebracht worden. Daarom schetsen we hierna de achtergrond iets uitgebreider.

Het pleidooi

Het pleidooi om aandacht aan de schepping te geven kwam aanvankelijk vanuit de Orthodoxe Kerken van de kant van de oecumenisch ingestelde patriarch Dimitros I (+1991). De Orthodoxen beginnen op 1 september een nieuw kerkelijk jaar met een periode van gebed: 1 september wordt een biddag voor de aarde. Patriarch Bartlomeus herhaalt in 2014 de oproep voor de gebedsdag voor schepping tegen de achtergrond van de milieuvraagstukken die de aarde bedreigen. DE CEC (Conference of European Churches) nam al in 1992 het voorstel voor een scheppingsperiode over, de Wereldraad van Kerken volgde in 1997 (en bevestigde dit opnieuw in 2002).

Binnen de Wereldraad van Kerken werd reeds lang aandacht geschonken aan milieuvraagstukken vanuit een gelovig oecumenisch perspectief. Zo was er in 1979 in Boston de Wereldraadconferentie “Science, Technology and the Future” waar bedreigingen en uitdagingen voor de toekomst bijzondere aandacht kregen. Men pleitte voor een “Just, participatory and sustainable society” (JPSS). Van belang was dat iedereen zou kunnen participeren, ook juist de gemarginaleerde mensen in een samenleving. Brede steun in Nederland kreeg het Concilair Proces, waartoe in 1983 de Wereldraad opriep, waarin de samenhang van gerechtigheid, vrede en milieu centraal stond: “peace, justice and the integrity of creation” (heelheid van de schepping) heette het toen. Kerken zouden hiertoe moeten samenkomen en samenwerken. Vele locale kerken participeerden in de jaren erna eendrachtig in dit proces, met aandacht voor een eigen, nieuwe levensstijl.

 Aarde / Zonnebloem

Praktijk

Na “Bazel” (1989) werd een Christelijk Europees Milieu Netwerk in het leven geroepen (ECEN European Christian Environmental Network), dat in 1999 bij de kerken aandrong op het in acht nemen van de scheppingsperiode.

Bij de Raad van Kerken in Nederland zijn Groene Websites ontwikkeld die informatie en verdieping bieden: rondom “vieren” www.scheppingvieren.nl en www.symbolischschikken.nl  en rondom diaconale, aarde-gerichte activiteiten www.sameneerlijketen.nl, www.kerktuinen.nl en www.kloostertuinen.nl

Ook deze Groene Kalender beoogt op het raakvlak van geloof en milieu samenbindend en stimulerend te zijn. Verder biedt de website van Kerk en Milieu (Raad van Kerken) een agenda, achtergrondinformatie, columns, enz.

Kerk in Actie (deel van de PKN, de Protestantse Kerk in Nederland) ontwikkelde in samenwerking met TEAR het project Groene Kerken om zowel protestantse als katholieke geloofgemeenschappen te inspireren en te verbinden in het groene-kerk-zijn. De intentie van de eerste projectleider Sjoerd van Schooneveld was om dit project uit te breiden tot contacten met moslims en moskeeën. In 2018 hebben inmiddels 200 gelovige gemeenschappen zich geregistreerd als “groen”, zie voor inspiratie en criteria www.groenekerken.nl

Ook de KNR (Konferentie van Nederlandse Religieuzen) ontwikkelde website Laudate si met allerlei suggesties om de scheppingperiode handen en voeten te geven, zie ook zie KNR

Praktijk – suggesties

• website Groene Kerken met toolkit groenekerken.nl,
• website Laudate si
• voor Agenda en overzicht van groene websites, kerkenmilieu.nl
• Schikkingen met bloemen van het seizoen: symbolischschikken.nl , zie zomer /schepping
• Door Marijke de Bruine ontwikkeld, een serie gebedsdiensten rond de schepping, zie scheppingvieren.nl/ bij vieringen/schepping

Literatuur

– Het belang van de internationale oecumenische beweging voor kerk en maatschappij moet niet worden onderschat: de christelijk-maatschappelijke betrokkenheid was aanzienlijk (zie een bijdrage hierover in het boek: Wereldgeschiedenis van Nederland, 2018).

– Zie voor Laudato si, bijvoorbeeld RK documenten

– Voor Groene bijbel en Maak je bijbel groen (paperback), NBG, https://www.bijbelgenootschap.nl/groenebijbel/