Groene kalender

15 augustus Maria ten hemelopneming

Geur die tot leven wekt en vertrouwen geeft

Volgens een legende overdekten geurende kruiden het sterfbed van Maria, de moeder van Jezus. De kruiden werden gebruikt bij het balsemen van het lichaam: lavendel, marjolein, hysop, citroenmelisse, basilicum, rozemarijn en tijm.

Thomas, één van de leerlingen, die de bijnaam ‘ongelovige’ Thomas kreeg, was er volgens die legende niet bij toen Maria stierf. Toen hij later, op de plek waar zij stierf, deze geuren aantrof, werd hij erdoor bevangen. Ze herinneren hem aan een beeld van God: die als goede geur in de ruimte aanwezig is en de ruimte zoekt maar niet te vatten is, een geur die de doden bij het leven bewaart. Maria die ruimte had gemaakt voor haar kind, voor God, werd nu zelf opgenomen in de ruimte van de Eeuwige, wiens goede geur alles doordrenkt en kan doordringen tot in je diepste wezen.

Op deze dag worden in de kerkelijke traditie in katholieke kerken nog steeds kruidenbundels (‘kruidwis’) gezegend. Die kruidenbundel bestaat meestal uit 7 verschillende planten: twee broodgraansoorten, bijvoorbeeld tarwe en rogge, twee kruiden met een geneeskrachtige werking: duizendblad (Achillea millefolium) en boerenwormkruid (Tanacetum vulgare) en twee kruiden waarvan men dacht dat zij het onweer konden weren: alsem (Artemisia sp.) en koninginnekruid (Eupatorium cannabium), ook wel donderkruid genoemd. Met voegde daarbij ook het geveerde blad van de walnoot toe, dat uit zeven blaadjes bestaat en tegen bliksem zou beschermen.

Voor het graan in de kruidenbundel is een goede reden: deze dag van “Maria Hemelvaart”, officieel “Maria ten hemelopneming’, wordt ook wel “Onze Lieve Vrouwe halfoogst” genoemd omdat 15 augustus midden in de graanoogst valt. Men steekt dan enkele korenaren in de kruidenbundel om later de gezegende (gewijde) korenaren weer toe te voegen aan het zaaigoed: want rond 8 september, de feestdag van Maria Geboorte, wordt met de zaai van het wintergraan begonnen.

Het is de tijd waarin de bijen en de bloeiende hei te zien zijn, waarmee men Maria verbindt, zoals: “Is Maria Hemelvaart helder en klaar, dan is het een goed honingjaar” en “Tussen de Hoge Lieve Vrouw (15 augustus, Maria Hemel ten opneming) en de Lage Lieve Vrouw (8 september, Maria Geboorte) Vrouw zijn de honingbijen weer op schouw.”

Kruidenbundels

• In Maastricht in de basiliek van O.L.V.ten Hemelopneming, worden op 15 augustus voor de kruidwis (kroetwesj) alleen takjes van het boerenwormkruid gebruikt (Tanacetum vulgare).
• De zusters Clarissen van het klooster De Bron in Nijmegen maken kruidenbundeltjes met 7 kruiden: boerenwormkruid, duizendblad, citroenmelisse, ijzerhard (of wijnruit), marjolein, munt en salie, zegenen deze bundeltjes in de vesper op 15 augustus, waarna alle zusters en bezoekers een kruidenbundeltje krijgen.

Schikkingen

• Zie symbolischschikken.nl (thema Maria) voor allerlei suggesties van schikkingen.
• Tevens is er een overzicht van zogenaamde Mariabloemen en planten die in hun naam verwijzen naar Maria.

Recepten

• Recepten met honing? Kijk op www.sameneerlijketen.nl (zoek op ingrediënt “honing”)
• Recept Zevenkruidenmaal met verse kapucijners en geitenkaas.

Vieren /Een tafelgebed (tekst Tini Brugge)

Wees gegroet Maria,

Vrouw uit het volk,

Jij kent verdriet en vreugde,

Jij kent de kracht van het kleine gebaar.

Maak ons ontvankelijk voor heil,

verscholen in kruiden en mensen,

in woorden en verhalen,

in geur en smaak,

in zorg en aandacht,

in omzien naar de hele schepping:

de aarde die ons draagt

en vruchten schenkt.

24 augustus Bartlomeüs (leerling van Jezus)

Bramen komen aan hun einde in de moestuin, kolen hebben de toekomst

Bartlomeüs is een typische oogstheilige, zijn vierdag wordt gekoppeld aan de moestuin.

Volgens het volksgeloof mag je op 24 augustus niet in de moestuin komen omdat Bartlomëus, de leerling van Jezus, dan bezig is de kolen te sluiten. Sluitkolen, zoals rode en witte kool, lijken in augustus aan een groeispurt te beginnen. Het is wonderlijk te zien hoe snel zij zich sluiten.

De ‘sluitkool’ wordt beeld van een nog verhulde toekomst. De volheid en smaak zal pas later, in de herfst en winter, openbaar worden.

Volgens een andere volkswijsheid moet men “na Bartlomeüs” geen bramen meer plukken, omdat ze niet meer geschikt zouden zijn om te eten. De smaak, afhankelijk van regen en zon, zal gaan afnemen.

Bramen plukken om ze in te maken, met toevoeging van suikers, kan natuurlijk wel.

Duurzame Dinsdag

Welvaart is meer dan winst

Jaarlijks wordt op de eerste dinsdag van september, naar analogie met de 3e dinsdag, een Duurzame Troonrede gehouden. Een dag waarop bijzondere aandacht wordt gevraagd voor duurzaamheid. Een koffer vol met duurzame ideeën wordt vervolgens aan het kabinet aangeboden.

Zie verder website Duurzame dinsdag.

In 2018 sprak Volkert Engelsman, nummer 1 in de Trouw Duurzame Top 100:

• “Welvaart is meer dan winst”
• “We lijken op een winstverslaafde junk die in een roes zijn eigen vitaliteit afbreekt”
• “Voor het ontstaan van een nieuwe economie is een zekere rebelsheid nodig”

8 september Geboorte van Maria

Graankorrels als zaad gezaaid

De eerste wintergranen worden in de aarde gezaaid. ‘Als Maria is geboren, zaai dan vlijtig uw koren.’ 

Op 15 augustus maakt men kruidenbundel waarin korenaren zijn gestoken. Deze bundels worden gezegend, en graankorrels worden toegevoegd aan het zaaigoed.  Zie ook deze Groene kalender: 15 augustus, Maria ten hemelopneming

En is nog een ander gezegde: Op onze Lieve Vrouwe geboort, gaan de zwaluwen voort.”

Deze spreuk verwijst naar de zwaluwen die rond deze datum naar het zuiden trekken.

Tweede zondag van september Ziekenzondag – Zonnebloemzondag

Zonnebloemen in een tuin: ‘in uw licht zien wij licht’ (Psalm 36,10)

Op deze dag is er ook in kerken aandacht voor de nationale Ziekenzondag waarin zieken met een fysieke handicap en hun 42.000 vrijwilligers in het zonnetje worden gezet. De Nationale Vereniging de Zonnebloem (www.zonnebloem.nl) zorgt met uitjes en activiteiten dat mensen niet vereenzamen, maar zich gedragen weten door anderen.

De dag valt in 2020 op 13 september.

Praktijk

• Plukbloemen in de tuin zie kerktuinen.nl en www.kloostertuinen
• Schikken met de seizoenen zie symbolischschikken.nl

15-21 september Vredesweek   (derde week van september)

“We hebben de vrede verloren” (Paus Franciscus)

Vrede heeft alles met gerechtigheid te maken, met eerlijk delen. En daarmee ook met de wijze waarop we met de aarde omgaan, al haar schatten, ruimte, grondstoffen en haar klimaat, dat door ons toedoen wordt bedreigd. We hebben de vrede verloren betekent: we zijn er niet in geslaagd ons samenleven in te richten volgens de principes van rechtvaardigheid en duurzaamheid. En dus ook: we weten heel goed wat ons te doen staat …

De Verenigde Naties stelden de Internationale Dag van de Vrede vast op 21 september.

Links:

• Bloemcomposities, zie symbolischschikken.nl / vredesweek voor teksten en voorbeelden
• Recept: Groene vrede – Kikkererwten met andijvie (Carolien Looman)– op sameneerlijketen.nl / herfst-vredesweek

Zaterdag 16 september is het zover: World Cleanup Day 2023.

Over de hele wereld gaan mensen die dag de straat op om hun buurt zwerfafval-vrij te maken.

Dat levert een schonere omgeving op en een prachtig, wereldwijd signaal dat iedereen daar een belangrijke bijdrage aan kan leveren.

In Nederland is Plastic Soup Foundation initiatiefnemer van World Cleanup Day. Zie ook IVN.nl

Nederland Schoon steunt dit initiatief. Help jij ook mee?

21 september Dag van de vrede

Vrede met de aarde?

De Verenigde Naties hebben deze dag ingesteld als Vredesdag. Ook veel christelijke kerken en organisaties hebben deze Vredesdag in hun jaarkalender een plek gegeven binnen een Vredesweek. In Nederland organiseert de organisatie PAX (vrede) een week lang allerlei activiteiten.

In die week wordt stilgestaan bij de wijze waarop wij ons tot de aarde verhouden. Daarbij is het van belang oog te hebben voor diepere oorzaken van conflicten, lokaal en wereldwijd. Hebben wij “vrede met de aarde” of staan we ermee op gespannen voet? Denk aan conflicten die onder meer gaan om het belang van water, olie, grondstoffen, mineralen, vruchtbare grond. Conflicten dreigen daar waar zich schaarste voordoet, zoals bij brak tegenover zoet water in Israël/Palestina.

In de joodse Bijbel (Tenach) vindt men regels voor het sparen van vruchtbomen in geval van conflicten: ze mogen niet worden vernietigd omdat ze levensvoorwaarde zijnen voor de toekomst onontbeerlijk (bijv. in Deuteronomium 20).

Vredesduif

De duif als beeld van vrede herinnert aan het bijbelverhaal over Noach. Na de vloed kwam een duif terug met een groen takje in haar bek: teken dat leven op aarde weer mogelijk was (Genesis 8). Pax-vredesduiven worden in de vredesweek jaarlijks uitgereikt aan 10 mensen/organisaties die zich op bijzondere wijze hebben ingezet om vrede en verzoening te bevorderen.

Link

• kritisch bij Deuteronomium: zie website bijbelaantekeningen.nl
• voor inspiratie zie ook de uitgebreide websites www.scheppingvieren.nl, www.symbolischschikken.nl en www.sameneerlijketen.nl

26 september Wangari Maathai (1940-2011)

Denk globaal, handel locaal 

Wangari Maathai was de eerste Afrikaanse vrouw die de Nobelprijs voor de Vrede kreeg omdat zij “aan de frontlinie staat van inzet voor een ecologisch verantwoorde sociale, economische en culturele ontwikkeling, niet alleen in Kenia, maar in geheel Afrika.”  Zij was hoogleraar diergeneeskunde.

Ontwikkeling was voor haar onlosmakelijk verbonden met de rechten van de armsten en de zorg voor het milieu. In 1977 richtte zij de Green Belt Mouvement op, een organisatie die inmiddels meer dan 30 miljoen bomen heeft geplant in Afrika. Zie www.knr.nl duurzaamheid, heiligen en helden.

4 oktober Werelddierendag

Dieren als broer en zus die erbij horen

Sinds 1931 staat de sterfdag van Franciscus van Assisi in het teken van Werelddierendag. In 1979 werd Franciscus de beschermheilige van ecologen en milieubeschermers vanwege zijn intieme verbondenheid met de gehele schepping. Dieren horen er bij. Over Franciscus worden veel verhalen verteld, waarin hij in relatie tot dieren staat.

Zie verder deze Groene kalender, 4 oktober Fransciscus van Assisi.

6 oktober Fides van Agen (eind 3e / 4e eeuw)

Vertrouwen

‘Op de dag van Sinte – Foy (Fides) staan alle mispels mooi.’

Fides stierf als jonge vrouw, op 12-jarige leeftijd als martelares. In 866 werden de relieken van Fides overgebracht naar de abdij St. Foy in Conques, op de route naar Santiago de Compostella. Het Latijnse woord Fides betekent geloof, vertrouwen.

15 oktober  Theresia van Avila (1515-1582)

Leven vanuit de diepte

aardappel

Theresia van Avila (Spanje), karmelietes, mystica, kerklerares, bracht vernieuwing in de Karmels, de kloosterordes met deze naam, en koos opnieuw voor een vegetarische leefstijl voor de contemplatieve zusters Karmelietessen. Als eerste vrouw wordt zij uitgeroepen tot lerares van de kerk, door Paus Paulus VI in 1990.

Theresia legt in haar geschriften veel nadruk op het gebedsleven: ‘een leven vanuit de diepte’. Zij gebruikt voor het gebedsleven het beeld van een tuinman die op verschillende manieren de tuin van water voorziet. Het gebedsleven, het zware putten uit een diepe bron, kan voor de biddende mens tot lichte, geoefende arbeid worden. Of in een ander beeld: zoals het hemelwater – door God geschonken, je toevalt en de tuin doet bloeien, zo kan een regelmatig, gediciplineerd gebedsleven een mens tot bloei brengen. Of denk aan het proces waarbij een pop eerst een rups en daarna tot een mooie vlinder uitgroeit, zo vanzelfsprekend én wonderlijk kan de bidder het gebedsleven beleven.

Theresia vermeldt in haar geschriften dat men vanaf 1570 aardappels verbouwde bij een Karmelklooster in Spanje. De aardappel is waarschijnlijk in de 15e eeuw door missionarissen ingevoerd vanuit Midden-Amerika. Ze groeien ‘vanuit de diepte’.

Haar gedenkdag wordt wel verbonden met de oogsttijd: ‘Met Sinte-Treze, vallen de leste bezen.’ (Vlaams voor ‘bessen’). Na deze datum behoort men geen bessen meer te eten.

 herfstframbozen

Recept

• Aardappelsalade met mediterrane kruiden, zie sameneerlijketen.nl
• Aardappelkoekjes, op sameneerlijketen.nl

Vieren

Aardappels – leven vanuit de diepte, zie www.scheppingvieren.nl

Geloofd bent u om aardappels,

verscholen in de aarde.

Gij schenkt leven,

vanuit de diepte.

(Tini Brugge)

16 oktober Gerardus Majella (1726-1755)

Tijd om noten te kraken

Het is typisch een dag van de oogst: ‘Op het feest van Sint-Gallus, doet de wind de noten vallen.’

In Frankrijk werd de oogst van druiven, appels en aardappels afgerond en ook in Zuid-Duitsland houdt men op deze dag nog allerlei oogstgebruiken in ere. De Italiaanse broeder Gerardus van Majella (‘Gallus’) was onder meer tuinman. Hij sloot zich in 1749 aan als lekenbroeder bij de orde van de Redemptoristen. Hij werd een bekende volksheilige en heilig verklaard in 1914 vanwege zijn liefdewerk en genezingen. In het Redemptoristenklooster in Wittum is in 1962 een veelbezochte Gerarduskapel gebouwd.

Recepten

Zie www.sameneerlijketen.nl in de rubriek ‘Heiligen’. Zie verder ook de rubriek scheppingsperiode / oogst.

• Risotto met noten
• Griekse yoghurt met noten

16 oktober Wereldvoedseldag

Stilstaan bij de oogst

Deze Wereldvoedseldag is een initiatief van de Verenigde Naties waaraan inmiddels meer dan 150 landen meedoen. Ook veel milieuorganisaties sloten zich bij dit initiatief aan.

Sinds 1981 krijgt op deze dag de productie van voedsel, het tekort aan voedsel en de verspilling van voedsel alle aandacht.

In Nederland is het idee ontwikkeld voor een zogenaamde ‘wereldmaaltijd’, zie www.werelddelen.nl.

Recepten

• Wereldmaaltijd, zie sameneerlijketen.nl bij Wereldvoedseldag

18 oktober Lucas – evangelist

Dieren weten beter

Traditiegetrouw begint op de feestdag van Lucas, de schrijver van het evangelie ‘volgens Lucas’, de oogst van stoofperen.

Sinds de 4e eeuw wordt Lucas afgebeeld als of met (gevleugelde) stier, os of kalf.

Het herinnert aan de bijbeltekst dat os en ezel beter de stal weten te vinden, dan de mensen (Jesaja 1,3). Op afbeeldingen zijn os en ezel in de kerststal te vinden.

20 oktober Wendelinus van Trier (ca. 550-630)

Herder zijn

Wendelinus was volgens legenden (uit de 14e eeuw) een koningszoon, maar werd kluizenaar en herder. Hij vertrok als pelgrim naar Rome en werd abt van een klooster in de buurt van Trier. Hij leefde als een monnik. Sankt Wendel, waar hij begraven is, werd een belangrijke pelgrimsplaats.

Wendelinus wordt afgebeeld met een herdersstaf met honden en schapen om hem heen en is met name beschermheilige van boeren en herders.

Op zijn gedenkdag begon de oogst van koolrapen.

21 oktober Ursula van Keulen (ca. 453)

Stoof eens een kool

Rond Ursula bestaan vele legenden. Zij werd een bekende heilige in Keulen, waar zij is gedood samen met andere vrouwen.

In de middeleeuwen kwam haar verering tot bloei, bij de bouw van kerken en handel in relieken.

Zij is typisch een oogstheilige, waaraan men herinnerd wordt bij de oogst.

Op Ursula’s gedenkdag begon men het oogsten van de kolen, want het weer kan maar zo omslaan:

‘Doe met Ursula de oogst naar binnen, anders komt Judas (28 oktober) met sneeuw voor de pinnen.’

Recept

Kijk voor koolrecepten, soep, salade e.d. op sameneerlijketen.nl, gebruik de zoekfunctie: ‘kool’

23 oktober Severinus van Keulen (ca. 403)

 … bied je fruit tijdig aan bij een mobiele pers …

Ook Severinus is een typische oogstheilige, die men verbindt met de oogst van appels.

Hij was bisschop in Keulen, is tijdgenoot van Martinus van Tours (11 november) en Ursula van Keulen (21 oktober), eveneens bekend in dat gebied.

Hij werd om hulp aangeroepen bij droogte.

Op de gedenkdag van Severinus begon het bereiden van appelwijn en cider.

Recept

Zie verder appelrecepten.

Laatste zondag van oktober

Dag van de Stilte en Nacht van de nacht

Bij de overgang van zomertijd naar wintertijd wordt de klok een uur teruggezet. In dit weekend, dat een uur extra biedt, zijn er kansen voor twee initiatieven: aandacht vragen voor het belang van de stilte en voor het behouden van de duisternis. Zo zijn de Dag van de Stilte en de Nacht van de Nacht geboren.

In 2020 valt de dag op 24 oktober.

Dag van de stilte

Niets is sterker dan de stilte, niets is sterker dan het woord dat niemand hoort

(Stef Bos, uit het Lied ‘Stilte’)

Ambassadeurs in heel Nederland vragen aandacht voor het belang van stilte. Dat doen zij door heel uiteenlopende activiteiten te promoten: van een mindfulness-stilte oefening die via een lifestream wordt aangeboden tot talloze mogelijkheden voor een stiltewandeling.

In de monastieke traditie is de oefening van stilte een dagelijks onderdeel van de dagorde van monniken. Die traditie wordt per orde of communiteit verschillend ingevuld. Er kan stilte zijn om aandachtig te lezen of om mediteren mogelijk te maken. Er kan stilte zijn tijdens de maaltijd of bij het gebed in een viering.

Zie verder www.dagvandestilte.nl

Nacht van de nacht

‘Licht uit: laat het donker donker’

Vanuit de ruimte gezien is misschien de vele verlichting op aarde mooi om te zien, er is ook een duistere kant. Natuur en Milieuorganisaties pleiten niet alleen vanwege het energieverbruik voor minder verlichting. Zo worden nachtdieren erdoor beïnvloed in hun gedrag en belemmerd in hun natuurlijke habitat. Het zou helpen als bijvoorbeeld ook bedrijven waar mogelijk, en zeker tussen bijvoorbeeld 1 en 5 ’s nachts, hun verlichting zouden doven.

Als we er allemaal deze nacht meebeginnen, zouden we dit dan niet ook alle dagen door het jaar heen kunnen opvolgen? Minder licht, minder energie, minder verstoring. Misschien wel belangrijk: het zou ook mensen dichter bij de sterren kunnen brengen, om meer sterren te zien om je over te verwonderen. Bekend maakt bemind.

Zie verder www.nachtvandenacht.nl

28 oktober Simon de Zeloot en Judas Taddeüs – apostelen

Benut je laatste kans

Beide apostelen kregen een plaats op een kerkkalender, omdat ze nu eenmaal ‘oude heiligen’ zijn; hun namen worden in de Bijbel genoemd.

Van Simon bestaan relieken in Keulen. Met Judas wordt niet de beter bekende Judas Iskariot bedoeld, maar een ander (Johannes 14).

Simon en Judas worden samen in het veld afgebeeld en vinden ook samen de dood.

Hun gedenkdatum wordt verbonden met een late oogst en de verandering van het weer en de seizoenen, zoals in deze spreuk:

‘Als Simon en Judas gaan, komt de winter eraan.’

De laatste appels worden geoogst.