Vieren of gedenken, in alle rust of met elkaar.
Laat je inspireren door oude gewoontes, groene symboliek, markante personen, inspirerende initiatieven, smaakvolle recepten, toepasselijke teksten, en praktische tips.
4 oktober Werelddierendag
Dieren als broer en zus die erbij horen
Sinds 1931 staat de sterfdag van Franciscus van Assisi in het teken van Werelddierendag. In 1979 werd Franciscus de beschermheilige van ecologen en milieubeschermers vanwege zijn intieme verbondenheid met de gehele schepping. Dieren horen er bij. Over Franciscus worden veel verhalen verteld, waarin hij in relatie tot dieren staat.
Zie verder deze Groene kalender, 4 oktober Fransciscus van Assisi.
6 oktober Fides van Agen (eind 3e / 4e eeuw)
Vertrouwen
‘Op de dag van Sinte – Foy (Fides) staan alle mispels mooi.’
Fides stierf als jonge vrouw, op 12-jarige leeftijd als martelares. In 866 werden de relieken van Fides overgebracht naar de abdij St. Foy in Conques, op de route naar Santiago de Compostella. Het Latijnse woord Fides betekent geloof, vertrouwen.
15 oktober Theresia van Avila (1515-1582)
Leven vanuit de diepte
aardappel 
Theresia van Avila (Spanje), karmelietes, mystica, kerklerares, bracht vernieuwing in de Karmels, de kloosterordes met deze naam, en koos opnieuw voor een vegetarische leefstijl voor de contemplatieve zusters Karmelietessen. Als eerste vrouw wordt zij uitgeroepen tot lerares van de kerk, door Paus Paulus VI in 1990.
Theresia legt in haar geschriften veel nadruk op het gebedsleven: ‘een leven vanuit de diepte’. Zij gebruikt voor het gebedsleven het beeld van een tuinman die op verschillende manieren de tuin van water voorziet. Het gebedsleven, het zware putten uit een diepe bron, kan voor de biddende mens tot lichte, geoefende arbeid worden. Of in een ander beeld: zoals het hemelwater – door God geschonken, je toevalt en de tuin doet bloeien, zo kan een regelmatig, gediciplineerd gebedsleven een mens tot bloei brengen. Of denk aan het proces waarbij een pop eerst een rups en daarna tot een mooie vlinder uitgroeit, zo vanzelfsprekend én wonderlijk kan de bidder het gebedsleven beleven.
Theresia vermeldt in haar geschriften dat men vanaf 1570 aardappels verbouwde bij een Karmelklooster in Spanje. De aardappel is waarschijnlijk in de 15e eeuw door missionarissen ingevoerd vanuit Midden-Amerika. Ze groeien ‘vanuit de diepte’.
Haar gedenkdag wordt wel verbonden met de oogsttijd: ‘Met Sinte-Treze, vallen de leste bezen.’ (Vlaams voor ‘bessen’). Na deze datum behoort men geen bessen meer te eten.
herfstframbozen
Recept
- Aardappelsalade met mediterrane kruiden, zie sameneerlijketen.nl
- Aardappelkoekjes, op sameneerlijketen.nl
Vieren
Aardappels – leven vanuit de diepte, zie www.scheppingvieren.nl
Geloofd bent u om aardappels,
verscholen in de aarde.
Gij schenkt leven,
vanuit de diepte.
(Tini Brugge)
16 oktober Gerardus Majella (1726-1755)
Tijd om noten te kraken
Het is typisch een dag van de oogst: ‘Op het feest van Sint-Gallus, doet de wind de noten vallen.’
In Frankrijk werd de oogst van druiven, appels en aardappels afgerond en ook in Zuid-Duitsland houdt men op deze dag nog allerlei oogstgebruiken in ere. De Italiaanse broeder Gerardus van Majella (‘Gallus’) was onder meer tuinman. Hij sloot zich in 1749 aan als lekenbroeder bij de orde van de Redemptoristen. Hij werd een bekende volksheilige en heilig verklaard in 1914 vanwege zijn liefdewerk en genezingen. In het Redemptoristenklooster in Wittum is in 1962 een veelbezochte Gerarduskapel gebouwd.
Recepten
Zie www.sameneerlijketen.nl in de rubriek ‘Heiligen’. Zie verder ook de rubriek scheppingsperiode / oogst.
18 oktober Lucas – evangelist
Dieren weten beter
Traditiegetrouw begint op de feestdag van Lucas, de schrijver van het evangelie ‘volgens Lucas’, de oogst van stoofperen.
Sinds de 4e eeuw wordt Lucas afgebeeld als of met (gevleugelde) stier, os of kalf.
Het herinnert aan de bijbeltekst dat os en ezel beter de stal weten te vinden, dan de mensen (Jesaja 1,3). Op afbeeldingen zijn os en ezel in de kerststal te vinden.
20 oktober Wendelinus van Trier (ca. 550-630)
Herder zijn
Wendelinus was volgens legenden (uit de 14e eeuw) een koningszoon, maar werd kluizenaar en herder. Hij vertrok als pelgrim naar Rome en werd abt van een klooster in de buurt van Trier. Hij leefde als een monnik. Sankt Wendel, waar hij begraven is, werd een belangrijke pelgrimsplaats.
Wendelinus wordt afgebeeld met een herdersstaf met honden en schapen om hem heen en is met name beschermheilige van boeren en herders.
Op zijn gedenkdag begon de oogst van koolrapen.
21 oktober Ursula van Keulen (ca. 453)
Stoof eens een kool
Rond Ursula bestaan vele legenden. Zij werd een bekende heilige in Keulen, waar zij is gedood samen met andere vrouwen.
In de middeleeuwen kwam haar verering tot bloei, bij de bouw van kerken en handel in relieken.
Zij is typisch een oogstheilige, waaraan men herinnerd wordt bij de oogst.
Op Ursula’s gedenkdag begon men het oogsten van de kolen, want het weer kan maar zo omslaan:
‘Doe met Ursula de oogst naar binnen, anders komt Judas (28 oktober) met sneeuw voor de pinnen.’
Recept
Kijk voor koolrecepten, soep, salade e.d. op sameneerlijketen.nl, gebruik de zoekfunctie: ‘kool’
23 oktober Severinus van Keulen (ca. 403)
… bied je fruit tijdig aan bij een mobiele pers …
Ook Severinus is een typische oogstheilige, die men verbindt met de oogst van appels.
Hij was bisschop in Keulen, is tijdgenoot van Martinus van Tours (11 november) en Ursula van Keulen (21 oktober), eveneens bekend in dat gebied.
Hij werd om hulp aangeroepen bij droogte.
Op de gedenkdag van Severinus begon het bereiden van appelwijn en cider.
Recept
Zie verder appelrecepten.
28 oktober Simon de Zeloot en Judas Taddeüs – apostelen
Benut je laatste kans
Beide apostelen kregen een plaats op een kerkkalender, omdat ze nu eenmaal ‘oude heiligen’ zijn; hun namen worden in de Bijbel genoemd.
Van Simon bestaan relieken in Keulen. Met Judas wordt niet de beter bekende Judas Iskariot bedoeld, maar een ander (Johannes 14).
Simon en Judas worden samen in het veld afgebeeld en vinden ook samen de dood.
Hun gedenkdatum wordt verbonden met een late oogst en de verandering van het weer en de seizoenen, zoals in deze spreuk:
‘Als Simon en Judas gaan, komt de winter eraan.’
De laatste appels worden geoogst.
1 november Allerheiligen
In het licht van heiligen
De gedachtenis aan mensen als lichtende voorbeelden is in de westerse kerk terug te voeren tot de bouw van het Pantheon, herbouwd in de 2e eeuw nChr., een tempel aan ‘alle goden’ gewijd. Toen het gebouw door de Romeinse keizer omstreeks 600 aan paus Bonifacius IV geschonken werd, bracht deze er allerlei relieken van christelijke martelaren naar toe. Hij stelde een viering in om deze martelaren te gedenken op 13 mei, in de Paastijd. De kerk van het Oosten kende een dergelijke gedachtenisviering al sinds de 4e eeuw. Omstreeks 837 verplaatste paus Gregorius de viering naar 1 november en verruimde de gedachtenis tot alle heiligen.
Het Pantheon werd een kerkgebouw met in de koepel een cirkelvormige open ruimte. Door de koepel valt het licht naar binnen dat de donkere binnenruimte verlicht. Een dergelijk ‘hemels licht’ zien we terug op afbeeldingen van heiligen. Heiligen zijn te herkennen aan een gouden krans van licht rond of achter hun hoofd. De krans van licht doet denken aan de zon, als beeld van de Eeuwige, die zijn licht doet opgaan over alle mensen. Heiligen brengen ‘heil en verlichting’ door hun bijzondere levenswijze.
Vieren
– Zie www.scheppingvieren.nl / Allerzielen
Licht, geboren uit het duister
Licht dat ontstond in de wieg van de tijden
Licht dat bestaat, nog iedere dag.
Bron van warmte, energie
Bundel kleuren,
verbogen in het licht
van mensen
dat ons omgeeft.
(naar een tekst van Marijke de Bruine)
Recept
– Allerheiligenbrood, zie www.sameneerlijketen.nl
2 November Allerzielen
Dankbaar gedenken met een lichtje, bloemen en goede geuren
Het vieren van Allerzielen gaat terug op de kloostertraditie van de benedictijnen in Cluny (Frankrijk). In 998 werd hier liturgisch vormgegeven aan een gedachtenisviering voor alle gestorven gelovigen. De viering kreeg in de 13e eeuw de naam Allerzielen.
Tegenwoordig wordt, los van levensovertuiging, op deze dag in veel breder verband aan de herdenking van geliefde doden aandacht geschonken. Begraafplaatsen en uitvaartondernemers organiseren lichtjesbijeenkomsten in allerlei vorm, waarbij de mogelijkheid wordt geboden stil te staan bij de betekenis en vruchten van elk mensenleven, dankbaar voor de oogst die dit leven bracht.
Het was gewoonte om speciale broodjes, ‘zielenbrood’ of krakelingen te eten.
Omstreeks dezelfde datum viert men steeds vaker Halloween, een feest dat in de keltische traditie bestond en later met Allerheiligen werd verweven. (https://nl.wikipedia.org/wiki/Halloween )
Bloem
– de Chrysant is een bloem die in dit seizoen bloeit en begraafplaatsen in deze tijd siert. De bloem kreeg daarom de volksnaam Allerzielenbloem. Passende schikkingen, zie www.symbolischschikken.nl/ Gedachtenis
Vieren
– Voor teksten rond Allerheiligen en Allerzielen, zie www.scheppingvieren.nl
Recepten bij Gedachtenis
· Allerheiligenbrood
· Rozemarijnboterkoek
. Kwarktaart met maanzaadspiraal
. Troostvolle lavendelkoekjes
· Krakelingen, koekjes met een achtvorm
3 november Hubertus van Luik (655-727)
Verbond tussen God, dier en mens
Volgens een legende was Hubertus na het overlijden van zijn vrouw een fervent jager die zelfs op kerkelijke vierdagen op jacht ging. Op Goede Vrijdag in het jaar 678 volgde hij een hert. Oog in oog met dit dier, om hem te doden, zag Hubertus dat een kruis tussen het gewei van het dier schitterde. Hij hoort een stem die hem oproept zijn leven niet aan de jacht, maar aan God te wijden. Hij geeft aan die stem gehoor en gaat bij Lambertus, bisschop van Maastricht, in de leer. Zo vinden we hem op afbeeldingen.
Hubertus zal later de relieken van Lambertus, die omstreeks 705 vermoord werd, van Maastricht naar Luik verplaatsen. Hij volgt Lambertus op en wordt zo de tweede bisschop van Maastricht en Luik.
Bij jagers denk je aan honden: volgens een legende geneest Hubertus een man die aan hondsdolheid lijdt. Op deze dag worden soms dieren, met name honden, gezegend. Ook bakt men (krenten)broodjes, vaak met een ingebakken kruis, de zgn. Hubertusbroodjes of ‘hubkes’.
Recept
– Hubertusbroodjes, zie www.sameneerlijketen.nl
7 november Willibrordus van Utrecht (658-739)
Licht in de Lage Landen
Willibrord wordt geboren in Noord-Engeland. Alcuin (733-804), die het levensverhaal van Willibrord beschrijft, vermeldt dat diens moeder in een droom al voorzag dat zij een zoon zou baren die licht in de duisternis zou brengen.
Willibrordus wordt gevormd in het benedictijnerklooster in Ripon (Engeland). Als hij 31 jaar oud is, steekt hij met 12 monniken de Noordzee over naar het gebied van de Franken. Hij reist met paard en wagen om zijn geloof en zijn kennis van het Evangelie met mensen te delen.
In 695 wordt Willibrord in Rome tot bisschop gewijd en door de Frankische Pepijn van Herstal aangesteld als prediker voor de Friezen in de Lage Landen. Hij sticht in Utrecht volgens de traditie een klooster met kerk, die hij wijdt aan de heilige (Sint) Maarten. De huidige Domkerk draagt nog steeds diens naam, op het Sint Janskerkhof vindt men een standbeeld van Maarten, gezeten op een paard (zie deze Groene Kalender, 11 november). Willibrord geldt als schutspatroon van de rooms-katholieke kerkprovincie Nederland.
Verscheidene waterbronnen gaf men zijn naam: de zgn. ‘Willibrordputjes’, teken van leven, van levendgevend water, bijvoorbeeld in Heiloo.
Veel kerken vieren op 7 november een oecumenisch getinte Willibrordzondag, herinnerend aan degene die het christelijke geloof in de Lage Landen bracht.
Bloem
Asters worden Sint Wilpersblumkes genoemd.
Het zijn bloemen die begin november nog in tuinen bloeien.
De naam Aster is in het Grieks de naam voor ster, stille verwijzing naar het licht dat Willibrord in de duisternis bracht?
11 november Martinus van Tours (ca. 316-397)
Een levensweg om te delen
We kennen Martinus als Sint Maarten die als militiar zijn mantel deelde met een bedelaar langs de weg. Hij koos voor vrede en verzoening. Een legende verhaalt dat Martinus door het volk tot bisschop werd gekozen maar dat eigenlijk niet wilde. Martinus verschuilt zich in een ganzenhok, maar als bewakers van het erf gaan ganzen ‘gakken’ bij bezoek: ze verraden Martinus, waardoor hij wordt gevonden.
Martinus werd een voorbeeld voor mensen vanwege zijn aandacht voor de armen, zijn afschuw van pracht en praal, en zijn gehechtheid aan eenvoud. Als bisschop leefde hij als een monnik.
Op de Domtoren in Utrecht staat een afbeelding van Martinus die zijn mantel deelt. De stad geeft rond deze vierdatum veel aandacht aan hem en de inspiratie die hij kan bieden, zie www.sintmaartenutrecht.nl .
Tjerk Ridder (www.tjerkridder.com) maakte een documentaire en een theatervoorstelling van zijn pelgrimage over het Martinuspad: vanaf Tours in Frankrijk via de Dom in Utrecht naar de Martinitoren in Groningen. De gedachte van het delen verbindt hij met het zoeken naar vrede en gerechtigheid voor een kwetsbare aarde en al wat daarop leeeft, van insecten, vogels, planten, tot mensen. In de documentaire krijgen voorbeelden van goede initatieven aandacht.
Op het feest van Sint Maarten worden boekweitpannenkoeken, de zgn. Sint-Maartenskoeken, gegeten. Martinus zou het boekweit hebben ingevoerd. In Zeeland bakt men wafels met vijf hartjes.
November is van oudsher de slachtmaand. Vee dat buiten geen voedsel vindt werd naar binnen gehaald om geslacht te worden omdat bijvoeren in de winter te kostbaar zou zijn: Op Sint-Martijn slacht de arme zijn zwijn.
Recept
– Wafels, boekweitpannenkoeken en meer, zie www.sameneerlijketen.nl
17 november Elisabeth van Thüringen (1207-1231)
Liefde delen: brood, vis en rozen
Elisabeth van Thüringen is ook bekend als Elisabeth van Hongarije. In navolging van Franciscus en Clara van Assisi wijdt deze koningsdochter haar leven aan het verzorgen van zieken en bedelaars. Zij wordt vaak afgebeeld met brood, vis of een kan. Een legende verhaalt hoe haar man haar ‘betrapte’ bij het uitdelen van brood aan de armen: dat hoort een koningsdochter toch niet te doen? De broodjes veranderden in rozen.
Schikken
– Voor rozen, zie www.symbolischschikken.nl, onder planten en symboliek
Recept
– Voor Elizabeth-broodtaart, zie www.sameneerlijketen.nl
brood
23 november Blaise Pascal (1623-1662) / Sint Clemens (1e eeuw)
Vuur
“Jaar der genade 1654. Maandag 23 november, dag van de heilige Clemens, paus en martelaar … Vanaf ongeveer half elf ’s avonds tot ongeveer een half uur na middernacht / Vuur / God van Abraham, God van Izaäk, God van Jacob, niet van de filosofen en de geleerden / Zekerheid, zekerheid, besef, vreugde, vrede / Vreugde, vreugde vreugde, tranen van vreugde …” (tekstfragment, Blaise Pascal, 1654)
rabarber 
De Franse filosoof, uitvinder en wiskundige Blaise Pascal (1623-1662) had, 31 jaar oud, op 23 november een bijzondere ervaring, die mystiek te noemen is. Die ervaring is met vuur verbonden, zoals bij meer bijbelse profeten, zoals Ezechiël.
Het verhaal gaat dat Pascal zijn ervaring opschreef en dit papiertje zijn hele leven bij zich hield, ingenaaid in zijn jas. Die tekst is kenmerkend geworden voor zijn filosofie, waarin de rede aanloopt tegen zijn grenzen. De ervaring maakte van hem geen mysticus, maar bracht hem tot het nieuwe besef dat geloof vraagt om een sprong, om overgave. God is in die ervaring geen abstractie maar een reële werkelijkheid.
Deze dag herinnert Pascal aan Clemens, een van de eerste pausen. Deze leefde nog in de eerste eeuw, mogelijk als derde opvolger van Petrus.
Clemens werd gedood en is daarom op afbeeldingen te zien met onder meer een palmtakje, symbool van een martelaar en symbool van overwinning.
Zijn relieken, zo wil het verhaal, bevinden zich in de San Clemente in Rome.
25 november Catharina van Alexandrië (ca. 300)
Koeien aan de lijn
Haar gedenkdag is in 1969 geschrapt omdat ze waarschijnlijk nooit heeft bestaan: alleen in wonderlijke legenden leidde Catharina een bloeiend leven. Ze is volgens verhalen een wijze, koninklijke vrouw die toen zij 15 jaar was reeds alle werken van Plato uit haar hoofd kende. In het Catharinaklooster in de Sinaïwoestijn zouden nog relikwieën van haar bestaan. Als christen weigerde ze haar geloof af te leggen en werd daarom veroordeeld tot de dood op het rad. Zo vinden we haar op afbeeldingen terug. Ze werd patroonheilige van molenaars, wagenmakers en wijsgeren.
In november, als het gras buiten niet meer groeit, werd het vee naar binnen gehaald, vandaar: met Sinte-Katrijn moeten de koeien aan de lijn!
Bloem
– Koekkoeksbloem (Lychnis flos cuculi),
de bloemvorm vertoont gelijkenis met een rad en wordt daarom in Vlaanderen in de volksmond ook wel Cathrienewiel genoemd.
– Aster en Chrysant bloeien nog rond haar gedenkdag en worden daarom ook Catharinebloemen genoemd.
Recept
– Catharinewiel-koekjes, zie www.sameneerlijketen.nl
30 november Andreas de apostel
Nog één keer vis eten
Andreas, de apostel, was visser. Hij wordt afgebeeld met een schuin, gekanteld kruis.
Na 30 november viste men niet meer en tot Kerstmis at men zelfs geen vis: het is de periode van de adventstijd, die ook als vastentijd werd gezien.
Nog steeds is dit zo in de Oosters-Orthodoxe Kerken.
Recepten
4 weken voor kerst: Advent
Groen van hoop en verwachting
Advent verwijst naar het latijnse woord voor ‘ komen’. Het is een periode van inkeer en bezinning van minimaal vier weken als voorbereiding op Kerstmis: vanaf kerstavond 24 december wordt de komst (geboorte) van Jezus gevierd. De eerste adventszondag valt meestal eind november, soms begin december.
Ofschoon de kerkelijke, liturgische kleur in deze periode paars is, wordt in de advent uitgezien naar licht, naar een nieuwe toekomst, naar nieuw leven (groen).
Een groene olijfboom is in de bijbel beeld van een rechtvaardig mens (Psalm 52,10). Groen is de kleur van nieuw leven, de kleur van de lente. Altijd groene bomen, denk aan coniferen zoals spar, den, en thuja (levensboom), kunnen worden ervaren als blijvende hoop op vernieuwing van het leven. In de wintertijd, als de loofbomen kaal zijn, houdt het groen van deze bomen de hoop en verwachting wakker.
In 2020 valt de dag op 29 november.
Groene Krans
Een krans, beeld van eeuwigheid, beeld een kringloop in de tijd uit. De cirkel die zonder begin of einde is, herinnert aan God. In de bijbel is er sprake van een krans van gerechtigheid (2 Timoteüs 4,8) en een nooit verwelkende krans van heerlijkheid (1 Petrus 5,4).
Een stronk, een nieuwe twijg
Jezus’ geboorte werd verbonden met een tekst uit het boek Jesaja:
“Een twijg ontspruit aan de stronk van Isaï,
een telg ontbloeit aan zijn wortels” (Jesaja 11,1)
De stronk is hier beeld van hoop en verwachting, de twijg is de verwezenlijking van die hoop (Ezechiël, 17,22-23).
Recepten
– zie www.sameneerlijketen.nl /Advent
Schikken
– zie www.symbolischschikken.nl /Advent
Vieren
– in de adventsperiode klinkt telkens bij een psalm het terugkerende gezongen refrein (antifoon):
Heer der hemelse machten, breng Gij ons de keer:
In het licht van uw aanschijn bevrijding (Psalm 80)
– zie www.scheppingvieren.nl /Advent
4 december Barbara van Nicodemië († omstreeks 300)
Akkers, groen en vruchtbaar
Begin december liggen de akkers er stil bij. Resten van de maisoogst staan als dode stokjes boven de zwarte aarde. Andere akkers zijn geploegd en soms ingezaaid met groenbemesters, zoals bladrammenas of gele mosterd, of al ingezaaid met wintergraan: rogge, tarwe of gerst.
Barbara wordt beschouwd als de heilige die voor de vruchtbaarheid van de akker zorgdraagt. Zij werd opgesloten in een toren maar liet daarin drie vensters maken, een verwijzing naar de Drie-ene God (Vader, Zoon en Geest). Zo kwam er een verbinding tot stand tussen het licht van binnen en van buiten, het leven binnen en het leven buiten, tussen God, haarzelf en de akkers om haar heen.
Babaratwijgen
Op de gedenkdag van Barbara zet men thuis takken van sleedoorn, kers of pruim op water, in de verwachting dat deze rond Kerst tot bloei zullen komen, zoals ook het kind Jezus ‘ontspruit’:
“Een twijg ontspruit aan de stronk van Isaï,
een telg ontbloeit aan zijn wortels” (Jesaja 11,1)
Zogenaamde Barbaratwijgen zijn beeld van hoop en verwachting. Al zichtbaar in de knoppen van de takken, wijzen de twijgen vooruit naar de komst van Jezus die verwacht wordt. Niet ooit eens geboren, maar elke dag opnieuw verwacht en geboren. Een gebeurtenis om elk jaar opnieuw in herinnering te roepen en met takken uit te beelden.
Kruid
– Barbarakruid (Barbarea vulgaris), in de volksmond ook Barbel-kruid, is een teken van vruchtbaarheid. Het kruid blijft in de winter groen en wordt daarom ook wel winterkers genoemd. Het voorziet, als toekruid of als groente, in de winter in de noodzakelijke vitamine C.
– Ook Herik (Sinapsis arvensis), een kruid verwant aan mosterd, blijft groen. Daarom kreeg ook dit kruid de volksnaam Barbarakruid. De gele bloemen in het voorjaar lijken op die van het ‘echte’ Barbarakruid.
Recept
– Sinte-Berb koek (Wie helpt ons aan een recept?)
In volksverhalen wordt Barbara wel gezien als de huishoudster van Sinterklaas.
In Limburg maakte men van wit deeg figuurkoeken en zo ook van Sinte Berb (Barbara) op deze dag.