Vieren of gedenken, in alle rust of met elkaar.
Laat je inspireren door oude gewoontes, groene symboliek, markante personen, inspirerende initiatieven, smaakvolle recepten, toepasselijke teksten, en praktische tips.
1 november Allerheiligen
In het licht van heiligen
De gedachtenis aan mensen als lichtende voorbeelden is in de westerse kerk terug te voeren tot de bouw van het Pantheon, herbouwd in de 2e eeuw nChr., een tempel aan ‘alle goden’ gewijd. Toen het gebouw door de Romeinse keizer omstreeks 600 aan paus Bonifacius IV geschonken werd, bracht deze er allerlei relieken van christelijke martelaren naar toe. Hij stelde een viering in om deze martelaren te gedenken op 13 mei, in de Paastijd. De kerk van het Oosten kende een dergelijke gedachtenisviering al sinds de 4e eeuw. Omstreeks 837 verplaatste paus Gregorius de viering naar 1 november en verruimde de gedachtenis tot alle heiligen.
Het Pantheon werd een kerkgebouw met in de koepel een cirkelvormige open ruimte. Door de koepel valt het licht naar binnen dat de donkere binnenruimte verlicht. Een dergelijk ‘hemels licht’ zien we terug op afbeeldingen van heiligen. Heiligen zijn te herkennen aan een gouden krans van licht rond of achter hun hoofd. De krans van licht doet denken aan de zon, als beeld van de Eeuwige, die zijn licht doet opgaan over alle mensen. Heiligen brengen ‘heil en verlichting’ door hun bijzondere levenswijze.
Vieren
– Zie www.scheppingvieren.nl / Allerzielen
Licht, geboren uit het duister
Licht dat ontstond in de wieg van de tijden
Licht dat bestaat, nog iedere dag.
Bron van warmte, energie
Bundel kleuren,
verbogen in het licht
van mensen
dat ons omgeeft.
(naar een tekst van Marijke de Bruine)
Recept
– Allerheiligenbrood, zie www.sameneerlijketen.nl
2 November Allerzielen
Dankbaar gedenken met een lichtje, bloemen en goede geuren
Het vieren van Allerzielen gaat terug op de kloostertraditie van de benedictijnen in Cluny (Frankrijk). In 998 werd hier liturgisch vormgegeven aan een gedachtenisviering voor alle gestorven gelovigen. De viering kreeg in de 13e eeuw de naam Allerzielen.
Tegenwoordig wordt, los van levensovertuiging, op deze dag in veel breder verband aan de herdenking van geliefde doden aandacht geschonken. Begraafplaatsen en uitvaartondernemers organiseren lichtjesbijeenkomsten in allerlei vorm, waarbij de mogelijkheid wordt geboden stil te staan bij de betekenis en vruchten van elk mensenleven, dankbaar voor de oogst die dit leven bracht.
Het was gewoonte om speciale broodjes, ‘zielenbrood’ of krakelingen te eten.
Omstreeks dezelfde datum viert men steeds vaker Halloween, een feest dat in de keltische traditie bestond en later met Allerheiligen werd verweven. (https://nl.wikipedia.org/wiki/Halloween )
Bloem
– de Chrysant is een bloem die in dit seizoen bloeit en begraafplaatsen in deze tijd siert. De bloem kreeg daarom de volksnaam Allerzielenbloem. Passende schikkingen, zie www.symbolischschikken.nl/ Gedachtenis
Vieren
– Voor teksten rond Allerheiligen en Allerzielen, zie www.scheppingvieren.nl
Recepten bij Gedachtenis
· Allerheiligenbrood
· Rozemarijnboterkoek
. Kwarktaart met maanzaadspiraal
. Troostvolle lavendelkoekjes
· Krakelingen, koekjes met een achtvorm
3 november Hubertus van Luik (655-727)
Verbond tussen God, dier en mens
Volgens een legende was Hubertus na het overlijden van zijn vrouw een fervent jager die zelfs op kerkelijke vierdagen op jacht ging. Op Goede Vrijdag in het jaar 678 volgde hij een hert. Oog in oog met dit dier, om hem te doden, zag Hubertus dat een kruis tussen het gewei van het dier schitterde. Hij hoort een stem die hem oproept zijn leven niet aan de jacht, maar aan God te wijden. Hij geeft aan die stem gehoor en gaat bij Lambertus, bisschop van Maastricht, in de leer. Zo vinden we hem op afbeeldingen.
Hubertus zal later de relieken van Lambertus, die omstreeks 705 vermoord werd, van Maastricht naar Luik verplaatsen. Hij volgt Lambertus op en wordt zo de tweede bisschop van Maastricht en Luik.
Bij jagers denk je aan honden: volgens een legende geneest Hubertus een man die aan hondsdolheid lijdt. Op deze dag worden soms dieren, met name honden, gezegend. Ook bakt men (krenten)broodjes, vaak met een ingebakken kruis, de zgn. Hubertusbroodjes of ‘hubkes’.
Recept
– Hubertusbroodjes, zie www.sameneerlijketen.nl
7 november Willibrordus van Utrecht (658-739)
Licht in de Lage Landen
Willibrord wordt geboren in Noord-Engeland. Alcuin (733-804), die het levensverhaal van Willibrord beschrijft, vermeldt dat diens moeder in een droom al voorzag dat zij een zoon zou baren die licht in de duisternis zou brengen.
Willibrordus wordt gevormd in het benedictijnerklooster in Ripon (Engeland). Als hij 31 jaar oud is, steekt hij met 12 monniken de Noordzee over naar het gebied van de Franken. Hij reist met paard en wagen om zijn geloof en zijn kennis van het Evangelie met mensen te delen.
In 695 wordt Willibrord in Rome tot bisschop gewijd en door de Frankische Pepijn van Herstal aangesteld als prediker voor de Friezen in de Lage Landen. Hij sticht in Utrecht volgens de traditie een klooster met kerk, die hij wijdt aan de heilige (Sint) Maarten. De huidige Domkerk draagt nog steeds diens naam, op het Sint Janskerkhof vindt men een standbeeld van Maarten, gezeten op een paard (zie deze Groene Kalender, 11 november). Willibrord geldt als schutspatroon van de rooms-katholieke kerkprovincie Nederland.
Verscheidene waterbronnen gaf men zijn naam: de zgn. ‘Willibrordputjes’, teken van leven, van levendgevend water, bijvoorbeeld in Heiloo.
Veel kerken vieren op 7 november een oecumenisch getinte Willibrordzondag, herinnerend aan degene die het christelijke geloof in de Lage Landen bracht.
Bloem
Asters worden Sint Wilpersblumkes genoemd.
Het zijn bloemen die begin november nog in tuinen bloeien.
De naam Aster is in het Grieks de naam voor ster, stille verwijzing naar het licht dat Willibrord in de duisternis bracht?
11 november Martinus van Tours (ca. 316-397)
Een levensweg om te delen
We kennen Martinus als Sint Maarten die als militiar zijn mantel deelde met een bedelaar langs de weg. Hij koos voor vrede en verzoening. Een legende verhaalt dat Martinus door het volk tot bisschop werd gekozen maar dat eigenlijk niet wilde. Martinus verschuilt zich in een ganzenhok, maar als bewakers van het erf gaan ganzen ‘gakken’ bij bezoek: ze verraden Martinus, waardoor hij wordt gevonden.
Martinus werd een voorbeeld voor mensen vanwege zijn aandacht voor de armen, zijn afschuw van pracht en praal, en zijn gehechtheid aan eenvoud. Als bisschop leefde hij als een monnik.
Op de Domtoren in Utrecht staat een afbeelding van Martinus die zijn mantel deelt. De stad geeft rond deze vierdatum veel aandacht aan hem en de inspiratie die hij kan bieden, zie www.sintmaartenutrecht.nl .
Tjerk Ridder (www.tjerkridder.com) maakte een documentaire en een theatervoorstelling van zijn pelgrimage over het Martinuspad: vanaf Tours in Frankrijk via de Dom in Utrecht naar de Martinitoren in Groningen. De gedachte van het delen verbindt hij met het zoeken naar vrede en gerechtigheid voor een kwetsbare aarde en al wat daarop leeeft, van insecten, vogels, planten, tot mensen. In de documentaire krijgen voorbeelden van goede initatieven aandacht.
Op het feest van Sint Maarten worden boekweitpannenkoeken, de zgn. Sint-Maartenskoeken, gegeten. Martinus zou het boekweit hebben ingevoerd. In Zeeland bakt men wafels met vijf hartjes.
November is van oudsher de slachtmaand. Vee dat buiten geen voedsel vindt werd naar binnen gehaald om geslacht te worden omdat bijvoeren in de winter te kostbaar zou zijn: Op Sint-Martijn slacht de arme zijn zwijn.
Recept
– Wafels, boekweitpannenkoeken en meer, zie www.sameneerlijketen.nl
17 november Elisabeth van Thüringen (1207-1231)
Liefde delen: brood, vis en rozen
Elisabeth van Thüringen is ook bekend als Elisabeth van Hongarije. In navolging van Franciscus en Clara van Assisi wijdt deze koningsdochter haar leven aan het verzorgen van zieken en bedelaars. Zij wordt vaak afgebeeld met brood, vis of een kan. Een legende verhaalt hoe haar man haar ‘betrapte’ bij het uitdelen van brood aan de armen: dat hoort een koningsdochter toch niet te doen? De broodjes veranderden in rozen.
Schikken
– Voor rozen, zie www.symbolischschikken.nl, onder planten en symboliek
Recept
– Voor Elizabeth-broodtaart, zie www.sameneerlijketen.nl
brood
23 november Blaise Pascal (1623-1662) / Sint Clemens (1e eeuw)
Vuur
“Jaar der genade 1654. Maandag 23 november, dag van de heilige Clemens, paus en martelaar … Vanaf ongeveer half elf ’s avonds tot ongeveer een half uur na middernacht / Vuur / God van Abraham, God van Izaäk, God van Jacob, niet van de filosofen en de geleerden / Zekerheid, zekerheid, besef, vreugde, vrede / Vreugde, vreugde vreugde, tranen van vreugde …” (tekstfragment, Blaise Pascal, 1654)
rabarber 
De Franse filosoof, uitvinder en wiskundige Blaise Pascal (1623-1662) had, 31 jaar oud, op 23 november een bijzondere ervaring, die mystiek te noemen is. Die ervaring is met vuur verbonden, zoals bij meer bijbelse profeten, zoals Ezechiël.
Het verhaal gaat dat Pascal zijn ervaring opschreef en dit papiertje zijn hele leven bij zich hield, ingenaaid in zijn jas. Die tekst is kenmerkend geworden voor zijn filosofie, waarin de rede aanloopt tegen zijn grenzen. De ervaring maakte van hem geen mysticus, maar bracht hem tot het nieuwe besef dat geloof vraagt om een sprong, om overgave. God is in die ervaring geen abstractie maar een reële werkelijkheid.
Deze dag herinnert Pascal aan Clemens, een van de eerste pausen. Deze leefde nog in de eerste eeuw, mogelijk als derde opvolger van Petrus.
Clemens werd gedood en is daarom op afbeeldingen te zien met onder meer een palmtakje, symbool van een martelaar en symbool van overwinning.
Zijn relieken, zo wil het verhaal, bevinden zich in de San Clemente in Rome.
25 november Catharina van Alexandrië (ca. 300)
Koeien aan de lijn
Haar gedenkdag is in 1969 geschrapt omdat ze waarschijnlijk nooit heeft bestaan: alleen in wonderlijke legenden leidde Catharina een bloeiend leven. Ze is volgens verhalen een wijze, koninklijke vrouw die toen zij 15 jaar was reeds alle werken van Plato uit haar hoofd kende. In het Catharinaklooster in de Sinaïwoestijn zouden nog relikwieën van haar bestaan. Als christen weigerde ze haar geloof af te leggen en werd daarom veroordeeld tot de dood op het rad. Zo vinden we haar op afbeeldingen terug. Ze werd patroonheilige van molenaars, wagenmakers en wijsgeren.
In november, als het gras buiten niet meer groeit, werd het vee naar binnen gehaald, vandaar: met Sinte-Katrijn moeten de koeien aan de lijn!
Bloem
– Koekkoeksbloem (Lychnis flos cuculi),
de bloemvorm vertoont gelijkenis met een rad en wordt daarom in Vlaanderen in de volksmond ook wel Cathrienewiel genoemd.
– Aster en Chrysant bloeien nog rond haar gedenkdag en worden daarom ook Catharinebloemen genoemd.
Recept
– Catharinewiel-koekjes, zie www.sameneerlijketen.nl
30 november Andreas de apostel
Nog één keer vis eten
Andreas, de apostel, was visser. Hij wordt afgebeeld met een schuin, gekanteld kruis.
Na 30 november viste men niet meer en tot Kerstmis at men zelfs geen vis: het is de periode van de adventstijd, die ook als vastentijd werd gezien.
Nog steeds is dit zo in de Oosters-Orthodoxe Kerken.
Recepten
4 weken voor kerst: Advent
Groen van hoop en verwachting
Advent verwijst naar het latijnse woord voor ‘ komen’. Het is een periode van inkeer en bezinning van minimaal vier weken als voorbereiding op Kerstmis: vanaf kerstavond 24 december wordt de komst (geboorte) van Jezus gevierd. De eerste adventszondag valt meestal eind november, soms begin december.
Ofschoon de kerkelijke, liturgische kleur in deze periode paars is, wordt in de advent uitgezien naar licht, naar een nieuwe toekomst, naar nieuw leven (groen).
Een groene olijfboom is in de bijbel beeld van een rechtvaardig mens (Psalm 52,10). Groen is de kleur van nieuw leven, de kleur van de lente. Altijd groene bomen, denk aan coniferen zoals spar, den, en thuja (levensboom), kunnen worden ervaren als blijvende hoop op vernieuwing van het leven. In de wintertijd, als de loofbomen kaal zijn, houdt het groen van deze bomen de hoop en verwachting wakker.
In 2020 valt de dag op 29 november.
Groene Krans
Een krans, beeld van eeuwigheid, beeld een kringloop in de tijd uit. De cirkel die zonder begin of einde is, herinnert aan God. In de bijbel is er sprake van een krans van gerechtigheid (2 Timoteüs 4,8) en een nooit verwelkende krans van heerlijkheid (1 Petrus 5,4).
Een stronk, een nieuwe twijg
Jezus’ geboorte werd verbonden met een tekst uit het boek Jesaja:
“Een twijg ontspruit aan de stronk van Isaï,
een telg ontbloeit aan zijn wortels” (Jesaja 11,1)
De stronk is hier beeld van hoop en verwachting, de twijg is de verwezenlijking van die hoop (Ezechiël, 17,22-23).
Recepten
– zie www.sameneerlijketen.nl /Advent
Schikken
– zie www.symbolischschikken.nl /Advent
Vieren
– in de adventsperiode klinkt telkens bij een psalm het terugkerende gezongen refrein (antifoon):
Heer der hemelse machten, breng Gij ons de keer:
In het licht van uw aanschijn bevrijding (Psalm 80)
– zie www.scheppingvieren.nl /Advent
4 december Barbara van Nicodemië († omstreeks 300)
Akkers, groen en vruchtbaar
Begin december liggen de akkers er stil bij. Resten van de maisoogst staan als dode stokjes boven de zwarte aarde. Andere akkers zijn geploegd en soms ingezaaid met groenbemesters, zoals bladrammenas of gele mosterd, of al ingezaaid met wintergraan: rogge, tarwe of gerst.
Barbara wordt beschouwd als de heilige die voor de vruchtbaarheid van de akker zorgdraagt. Zij werd opgesloten in een toren maar liet daarin drie vensters maken, een verwijzing naar de Drie-ene God (Vader, Zoon en Geest). Zo kwam er een verbinding tot stand tussen het licht van binnen en van buiten, het leven binnen en het leven buiten, tussen God, haarzelf en de akkers om haar heen.
Babaratwijgen
Op de gedenkdag van Barbara zet men thuis takken van sleedoorn, kers of pruim op water, in de verwachting dat deze rond Kerst tot bloei zullen komen, zoals ook het kind Jezus ‘ontspruit’:
“Een twijg ontspruit aan de stronk van Isaï,
een telg ontbloeit aan zijn wortels” (Jesaja 11,1)
Zogenaamde Barbaratwijgen zijn beeld van hoop en verwachting. Al zichtbaar in de knoppen van de takken, wijzen de twijgen vooruit naar de komst van Jezus die verwacht wordt. Niet ooit eens geboren, maar elke dag opnieuw verwacht en geboren. Een gebeurtenis om elk jaar opnieuw in herinnering te roepen en met takken uit te beelden.
Kruid
– Barbarakruid (Barbarea vulgaris), in de volksmond ook Barbel-kruid, is een teken van vruchtbaarheid. Het kruid blijft in de winter groen en wordt daarom ook wel winterkers genoemd. Het voorziet, als toekruid of als groente, in de winter in de noodzakelijke vitamine C.
– Ook Herik (Sinapsis arvensis), een kruid verwant aan mosterd, blijft groen. Daarom kreeg ook dit kruid de volksnaam Barbarakruid. De gele bloemen in het voorjaar lijken op die van het ‘echte’ Barbarakruid.
Recept
– Sinte-Berb koek (Wie helpt ons aan een recept?)
In volksverhalen wordt Barbara wel gezien als de huishoudster van Sinterklaas.
In Limburg maakte men van wit deeg figuurkoeken en zo ook van Sinte Berb (Barbara) op deze dag.
6 december Nicolaas van Myra (ca. 280-342)
Graan delen
Nicolaas was bisschop in Myra, waar hij ook overleed. Tegenwoordig heet die plaats Demre, zuidwestelijk van Antalya in Turkije. Nicolaas is ook in het Oosten een bekende heilige in de Oosters-Orthodoxe Kerk. Talloze legenden verhalen van zijn bescherming als kindervriend en wonderdoener.
Zo zou hij in het geheim drie buidels goud naar binnen hebben gegooid bij een arme edelman, opdat diens dochters niet in de prostitutie hoefden maar konden trouwen. Omdat men op afbeeldingen van Nicolaas de drie goudbuidels als ‘bollen’ aanzag, werd hij ook beschermheilige van bakkers. Ook zou hij drie scholieren die door een herbergier gedood en in een ton gestopt waren, weer tot leven hebben gewekt. Volgens een andere versie werden drie kleine kinderen in een tobbe met warm water op het vuur gezet maar vergeten door hun moeder. Zij was naar de installatie van Nicolaas als bisschop in Myra gaan kijken en vond haar kinderen ongedeerd terug. Een andere legende verhaalt hoe Nicolaas eens op een schip overvallen werd door een hevige storm. Hij bedaarde de storm, zoals Jezus de storm op het meer (Marcus 4). Het maakte hem tot patroonheilige van zeevaarders.
Genoeg is genoeg
Legendarisch was ook zijn optreden tijdens een grote hongersnood. Nicolaas zag in de haven een schip met graan, bestemd voor Alexandrië en vroeg de kapitein graan af te staan om de hongersnood te keren. De kapitein gaf aan dat gedood te worden als hij met minder graan zou arriveren op zijn bestemming. Nicolaas herinnerde hem aan Jezus, die vijf broden en vissen uitdeelde aan een grote menigte, er was genoeg. De kapitein kende het verhaal, zette een streep op de scheepswand, daar waar het schip het water raakte. Hij gaf Nicolaas toestemming graan te nemen tot de streep boven het wateroppervlak uitkwam. Een wonder geschiedde: het schip bleef even zwaar geladen, nadat er voldoende graan was uitgeladen. Genoeg om de hongersnood te ledigen en om uit te zaaien voor een volgende oogst.
(zie ook www.bijbelin1000seconden.be, het verhaal naar Chantal Leterme)
7 december Ambrosius van Milaan (ca. 339-342)
Zoet als honing
‘Ambrosius, patroon van bijen en spreeuwen, houdt van waaien en sneeuwen.’
Ambrosius is een groot prediker, schrijver, en dichter van hymnen, met name over licht dat het duister overwint.
Als kind lag hij, volgens een legende, met open mond te slapen terwijl bijen die vulden met honing. Zijn woorden zouden ‘zo zoet zijn als honing’ (zoals een Psalm zegt).
Hij werd bisschop van Milaan en wordt met Augustinus, Gregorius de Grote en Hiëronymus gerekend tot de 4 grote Westerse kerkvaders.
13 december Lucia van Syracuse († 300)
Licht dragen
Lucia betekent ‘lichtdraagster’. Met name in Zweden wordt Lucia feestelijk herdacht. Meisjes dragen op hun hoofd een vaak groene kaarsenkroon met vijf of zeven kaarsen. Zo zijn zij op deze dag ‘draagsters van het licht’. Zij delen speciale “Luciabroodjes” uit (met saffraan).
Volgens een legende bezocht Lucia met haar zieke moeder het graf van de heilige Agatha (gestorven in de 3e eeuw in Catania), waarna haar moeder genas. Dankbaar schonk Lucia toen al haar bezit aan de armen. In een andere legende wordt verhaald hoe zij in de catacomben afdaalde om brood te brengen aan christenen die zich daar schuil hielden om te ontkomen aan vervolging. Zij droeg daarbij een kaars op haar hoofd als licht op haar pad.
Boom
– Sint-Luciakers is een volksnaam voor de Weichselboom. De boom is verwant aan de kers en wordt ook wel boerenpruim genoemd. Het hout heeft een goede geur. In het Duits wordt deze boom ook wel Sankt-Lucienholz genoemd, in het Frans Bois de Saint-Lucie.
Kruid
– Valkruid (Arnica montana ) of wolverlei heeft de volksnaam Sint Luciaanskruid. Hildegard van Bingen (1098-1179) noemt de plant Wolfislegena. Het was een bekend wondkruid waarvoor men de wortel gebruikte. Tegenwoordig wordt tinctuur uit bloemen nog in de volksgeneeskunde gebruikt. Wellicht dat door de combinatie van de vermeende heilzame werking en de lichte zonnige kleur van de bloem dit kruid aan Lucia herinnerde.
Recepten
26 december Stefanus (Jeruzalem, † omstreeks 35 nChr.)
Vuur en steen
Stefanus, een Griekstalige jood, was door de apostelen aangesteld als diaken (Handelingen 6,5-7). Hij werd gedood door steniging en was daarmee de eerste ‘christelijke’ martelaar. Zijn gedenkdag is verbonden met Kerstmis, zijn dood houdt immers direkt verband met zijn navolging van Jezus.
De liturgische kleur rood op deze dag, verwijst naar het bloed van zijn martelaarschap, maar ook naar het gloedrode vuur van de geest van liefde. Vuur dat zich niet laat uitdoven.
Brandewijn
Stefanus werd beschermheilige van paarden. In Duitsland en Zweden wordt deze dag ook wel ‘paardendag genoemd. De ruiters rijden op hun paarden door de velden en om de akkers heen, om zo de vruchtbaarheid te bevorderen, een oude Germaanse traditie. In herbergen kregen de ruiters vervolgens hun Sint Steffensminne: brandewijn.
Kruid
– Heksenruid (Circae sp.) wordt ook wel Stevenskruid genoemd, in het Duits Sankt Stephanskraut.
8 januari Gudula (Goedele) van Brussel (ca 650 – 712)
Licht dat niet dooft
Licht typeerde Gudula’s leven. Op afbeeldingen zien we haar met een lamp of lantaarn, een kwetsbaar licht dat niet dooft, ook al is er nog zoveel dat het licht bedreigt.
Gudula werd geboren omstreeks 650 in een kasteel “Hof ter Hamme” niet ver van Moorsel, Vlaanderen. Zij kreeg onderwijs in de abdij van Nijvel. Daar was de heilige Gertrudis abdis, een nicht van haar moeder (zie ook deze Groene Kalender, 17 maart).
Nadat Gertrudis gestorven was, keerde Gudula terug naar het huidige Herdersem en begon met de zorg voor armen en zieken.
Een reliek van haar is, vanuit Moorsel waar zij begraven werd, in Brussel terecht gekomen. Daar werd een kathedraal aan haar gewijd.
In 2012 kwam Gudula ook “terug” in de kerk van Lochem: met een bescheiden beeld in een nis in het koor. De Oude Kerk in Lochem is destijds aan haar gewijd en haar beeltenis zal er zeker een plek gehad hebben. Door de reformatie in de 16e eeuw werd het een protestantse kerk en verdwenen alle beelden.
In 2012, 13 eeuwen na haar sterven, werd een Gudulawandelroute uitgezet vanaf de locatie waar zij geboren is naar Moorsel waar zij uiteindelijk begraven is.
De Missa Gudula uit de 18e eeuw is van de hand van de Brusselse componist Charles Joseph van Helmont. In het Gudula officie uit het begin van de 14e eeuw wordt de lantaarn van Gudula bezongen. Tot op vandaag zingt in Lochem de Capella Gudula er prachtige muziek!
Licht
Het verhaal gaat dat Gudula in het donker bij het eerste hanengekraai met een lamp op weg is naar de kerk in Moorsel om te bidden: om de zegen van God te vragen over haar werk dat in het teken van zorg en naastenliefde staat. Zij draagt een lamp die zij volgens de overlevering brandend hield met hulp van een engel. 
De duivel probeert het licht uit te blazen, maar haar geloof en gebed waren, zoals in veel heiligenverhalen, sterker. In de lange winternacht wordt het goddelijke Licht, dat met Jezus is geboren, elke dag sterker. Een afbeelding laat zien hoe zij haar handschoen aan een zonnestraal hangt en hoe een engel bij haar staat in het licht. Daaraan hield Gudula vast.
Populier
Toen Gudula stierf, midden in de winter, kwam bij haar graf spontaan een populier in bloei. Het is een beeld van de bloeiende levensboom, van een leven dat tot bloei en rijping kwam.
17 januari Antonius de Grote van Egypte – ‘Antonius abt’ (251-356)
Varkens die vrij rondlopen
Antonius met varken
Op afbeeldingen zien we Antonius abt vaak met een varken. Antonius leefde als kluizenaar in Egypte. Hij was een van de eerste christenen die hun leven doorbrachten in afzondering. Hij wordt beschouwd als abt van alle monniken, als vader van het monnikendom, omdat zich rondom hem meer kluizenaars vestigden. Als beschermheilige van boeren en vee werd Antonius aangeroepen bij een schimmelziekte in het koren (antoniusvuur) en andere besmettelijke ziekten bij mens en vee. In 1095 werd de kloosterorde van de Antonianen opgericht. Aanleiding was de genezing van de zoon van de stichter die aan het antoniusvuur leed. Als vergoeding voor de ziekenzorg die de monniken verrichtten, mochten hun varkens overal vrij rond lopen met een belletje om hun nek. Het vlees van de varkens werd onder de armen verdeeld.
Livar varken abdij Lilbosch
Een nieuw kloostervarken: Livar
Vroeger hadden de meeste kloosters één of meerdere varkens. Varkens zijn alleseters, ze aten wat aan etensresten overbleef. Op abdij Lilbosch bleek de komst van het Limburgse varken (Livar) de redding van de varkenshouderij. In 2007 stapte de abdij in een project met andere varkenshouders. Een fokprogramma bracht uit oudere varkenssoorten het beste in dit varken samen. Het is geliefd door zijn vlees. De abdij heeft momenteel ca. 120 fokvarkens met een staart in de krul. Ze hebben een vrije uitloop met modderpoelen en voor de fokzeugen is er een weide. Het varken groeit langzaam waardoor de vetverdeling bij dit ras in balans is.
Bloem
– Sneeuwklokje: wordt ook Sint-Antoniusbloem genoemd
Kruid
– Knopig helmkruid of Sint-Antonieskruid, Scrophularia nodosa, ’aambeiwortel’, werd gebruikt voor klierziekten bij varkens. Zie link: www.kloostertuinen.nl
Recepten
Op deze dag wordt met name in Spanje een varkensstoofpotje gegeten: Olla de San Anton met varkensvlees, bonen, uien en kruiden. Men dacht ook dat het eten van spek een remedie was tegen antoniusvuur. Zie:
– Olla de San Anton, naar een recept uit: Cooking with the Saints (op www.sameneerlijketen.nl)
– Sint Antonius de grote soep, recept uit: Kloosterkeuken (op www.sameneerlijketen.nl)
Verhaal
– Over de abdij: Gidsje Abdij Lilbosch – staande in een traditie van 900 jaar (1998), zie www.abdij-lilbosch.nl
20 januari Sebastiaan en Fabiaan van Rome (ca. 288 resp. 250)
Joods Nieuwjaar van de bomen:
‘Sebastiaan en Fabiaan doen het sap in de bomen stromen.’
Sebastiaan van Rome diende in het leger. Hij werd christen, vanwege zijn geloof met pijlen doorboord en vastgebonden aan een boom. Zo wordt hij afgebeeld. Men dacht dat hij dood was, maar hij overleefde door een goede verzorging door de heilige Irene. Toen hij keizer Diocletianus aansprak op het geweld werd hij doodgegeseld. In de catacomben van de Via Appia werd hij begraven naast paus Fabianus.
Nieuwjaar van de bomen – de Joodse traditie
Omdat het joodse jaar een maanjaar is, en er dus ‘geschrikkeld’ moet worden om de feesten die met de seizoenen samenhangen in de juiste periode te vieren, is er geen vaste datum voor het Nieuwjaar van de bomen. De dag valt steeds wisselend ergens in januari of februari. Omdat de nieuwe groei van de bomen de strekking van het feest bepaalt, verbinden we voor de Groene Kalender deze dag aan 20 januari wanneer Sebastiaan en Fabiaan ‘het sap in de bomen doen gaan.’ In 2020 valt het Nieuwjaar van de bomen op 10 februari (zie ook de Wereld Feesten Almenak).
Toe b’Sjwat, de 15e dag van de maand Sjwat, was, toen de Tempel in Jeruzalem nog bestond, het begin van het nieuwe “belastingjaar”: er moesten “tienden” van de boomvruchten betaald worden.
“Tot deze datum leven de bomen van het water van het vorig jaar, maar vanaf de 15e van de maand Sjwat drinken en groeien zij van het water van het nieuwe jaar”. (Talmoed Jeroesjalmi, Rosj haSjana 1:2)
Wanneer de sapstromen van de vruchtbomen op gang begonnen te komen, kon men vaststellen welke bomen vrucht zouden dragen. Dit begin van de groei markeert in de joodse jaartelling het Nieuwjaar van de bomen.
Vieren
– Zie voor teksten, gedichten en vieringen rond bomen: www.scheppingvieren.nl
21 januari Agnes van Rome (ca. 293-305)
Minder blaten, meer wol (Loesje)
Agnes is het Latijnse woord voor lam. In Nederland herinneren Agnietenkloosters aan Agnes van Rome. Zij was 12 jaar, en uit een voornaam geslacht, toen zij een huwelijk afwees en ervoor koos om in het spoor van “de Goede Herder” te gaan. Na haar dood zou zij volgens een legende aan haar ouders verschenen zijn met een lam. Het lam is hier beeld van Christus, haar “hemelse bruidegom”.
Lam
Een lam is in de Bijbel een offerdier: de vruchten die Kaïn aan God offert worden niet geaccepteerd, maar wel het lam dat Abel offert (Genesis 4, 1-5). Bij het jaarlijks vieren van de uittocht uit Egypte wordt een lam geofferd (Exodus 12, 21).
Johannes de Doper wijst naar Jezus en zegt: daar is het lam van God (Johannes 1, 29). Behalve lam is Jezus zelf ook beeld van de Goede Herder die zijn leven geeft voor de schapen (Johannes 10, 11). Hij wordt dan afgebeeld met een lam op zijn schouders. In de christelijke kunst verwijst een lam naar deugden als zachtmoedigheid en onschuld (JJM Timmers, Christelijke symboliek en Iconografie, 1974).
Kruid
– St. Agneeskruid – Wrangwortel Helleborus viridis (dit kruid bloeit rond deze dag), zie link www.kloostertuinen.nl
Vieren
– Op deze dag worden in de St. Agnes catacombe in Rome twee lammeren gezegend die de wol leveren voor de aartsbisschoppelijke mantel (het pallium).
– Ongehuwde meisjes legden op de vooravond van het feest van Agnes in de ene schoen een takje tijm en in de andere een takje rozemarijn, en aan weerzijden van hun bed ook een takje. Ze zouden dan dromen van hun toekomstige geliefde.
– Voor lam, zie www.scheppingvieren.nl
22 januari Thich Nhat Hanh
Thich Nhat Hanh, die leefde van 11 oktober 1926 tot 22 januari 2022, was een Vietnamese boeddhistische monnik, vredesactivist, dichter en schrijver die als banneling een groot deel van zijn leven in Frankrijk heeft gewoond. Als Zen meester zette hij zich zijn leven lang in voor vrede, geweldloosheid en het verlichten van het lijden. Kranten noemden hem de invloedrijkste boeddhist van de voorbije eeuw, na de Dalai lama.
In de jaren zeventig bracht hij de westerse wereld in aanraking met het begrip mindfulness. Tijdens zijn reizen naar de VS pleitte hij voor vrede en kwam in contact met Martin Luther King, die hem in 1967 nomineerde voor de Nobelprijs voor de vrede vanwege zijn pacifistisch activisme. Intussen bleef Thich bleef zich onverminderd voor Vietnamese bootvluchtelingen inzetten en richtte hij zijn spirituele activiteiten voortaan op de Westerse wereld. Hij schreef vele boeken, waaronder het recente Met Zen de planeet redden (2022), voor iedereen die zich machteloos voelt bij de grote problemen van deze tijd. Door onze geest te veranderen, ons kijken en denken over de wereld, kunnen we het verschil maken. Zie verder https://nl.wikipedia.org/wiki/Thich_Nhat_Hanh
Na zijn dood herinneren zijn tien Love Letters to the Earth aan zijn consequente levenshouding. De Engelse meditaties vormen een levende dialoog met de Aarde. Ze zijn te lezen en te beluisteren via Emergency Magazine, https://emergencemagazine.org/essay/ten-love-letters-to-the-earth/