Vieren of gedenken, in alle rust of met elkaar.
Laat je inspireren door oude gewoontes, groene symboliek, markante personen, inspirerende initiatieven, smaakvolle recepten, toepasselijke teksten, en praktische tips.
13 december Lucia van Syracuse († 300)
Licht dragen
Lucia betekent ‘lichtdraagster’. Met name in Zweden wordt Lucia feestelijk herdacht. Meisjes dragen op hun hoofd een vaak groene kaarsenkroon met vijf of zeven kaarsen. Zo zijn zij op deze dag ‘draagsters van het licht’. Zij delen speciale “Luciabroodjes” uit (met saffraan).
Volgens een legende bezocht Lucia met haar zieke moeder het graf van de heilige Agatha (gestorven in de 3e eeuw in Catania), waarna haar moeder genas. Dankbaar schonk Lucia toen al haar bezit aan de armen. In een andere legende wordt verhaald hoe zij in de catacomben afdaalde om brood te brengen aan christenen die zich daar schuil hielden om te ontkomen aan vervolging. Zij droeg daarbij een kaars op haar hoofd als licht op haar pad.
Boom
– Sint-Luciakers is een volksnaam voor de Weichselboom. De boom is verwant aan de kers en wordt ook wel boerenpruim genoemd. Het hout heeft een goede geur. In het Duits wordt deze boom ook wel Sankt-Lucienholz genoemd, in het Frans Bois de Saint-Lucie.
Kruid
– Valkruid (Arnica montana ) of wolverlei heeft de volksnaam Sint Luciaanskruid. Hildegard van Bingen (1098-1179) noemt de plant Wolfislegena. Het was een bekend wondkruid waarvoor men de wortel gebruikte. Tegenwoordig wordt tinctuur uit bloemen nog in de volksgeneeskunde gebruikt. Wellicht dat door de combinatie van de vermeende heilzame werking en de lichte zonnige kleur van de bloem dit kruid aan Lucia herinnerde.
Recepten
6 augustus Feest van de gedaanteverandering van de Heer
Eerste vruchten van de oogst
In de traditie van de oosters-orthodoxe kerken neemt men op deze dag de eerste vruchten van de oogst mee naar de kerk om ze te laten zegenen. In Griekenland zijn het de eerste druiven, in Nederland (bijvoorbeeld) de eerste appels.
Het belangrijke feest – ook wel: van “de verheerlijking van Jezus op de berg” – verwijst naar het verhaal waarin Jezus voor een kort moment in wit goddelijk licht verschijnt met Mozes en Elia (te vinden in Marcus 9, en parallelle verhalen in Matteüs en Lucas).
.
Zie verder scheppingvieren.nl
15 augustus Maria ten hemelopneming
Geur die tot leven wekt en vertrouwen geeft
Volgens een legende overdekten geurende kruiden het sterfbed van Maria, de moeder van Jezus. De kruiden werden gebruikt bij het balsemen van het lichaam: lavendel, marjolein, hysop, citroenmelisse, basilicum, rozemarijn en tijm.
Thomas, één van de leerlingen, die de bijnaam ‘ongelovige’ Thomas kreeg, was er volgens die legende niet bij toen Maria stierf. Toen hij later, op de plek waar zij stierf, deze geuren aantrof, werd hij erdoor bevangen. Ze herinneren hem aan een beeld van God: die als goede geur in de ruimte aanwezig is en de ruimte zoekt maar niet te vatten is, een geur die de doden bij het leven bewaart. Maria die ruimte had gemaakt voor haar kind, voor God, werd nu zelf opgenomen in de ruimte van de Eeuwige, wiens goede geur alles doordrenkt en kan doordringen tot in je diepste wezen.
Op deze dag worden in de kerkelijke traditie in katholieke kerken nog steeds kruidenbundels (‘kruidwis’) gezegend. Die kruidenbundel bestaat meestal uit 7 verschillende planten: twee broodgraansoorten, bijvoorbeeld tarwe en rogge, twee kruiden met een geneeskrachtige werking: duizendblad (Achillea millefolium) en boerenwormkruid (Tanacetum vulgare) en twee kruiden waarvan men dacht dat zij het onweer konden weren: alsem (Artemisia sp.) en koninginnekruid (Eupatorium cannabium), ook wel donderkruid genoemd. Met voegde daarbij ook het geveerde blad van de walnoot toe, dat uit zeven blaadjes bestaat en tegen bliksem zou beschermen.
Voor het graan in de kruidenbundel is een goede reden: deze dag van “Maria Hemelvaart”, officieel “Maria ten hemelopneming’, wordt ook wel “Onze Lieve Vrouwe halfoogst” genoemd omdat 15 augustus midden in de graanoogst valt. Men steekt dan enkele korenaren in de kruidenbundel om later de gezegende (gewijde) korenaren weer toe te voegen aan het zaaigoed: want rond 8 september, de feestdag van Maria Geboorte, wordt met de zaai van het wintergraan begonnen.
Het is de tijd waarin de bijen en de bloeiende hei te zien zijn, waarmee men Maria verbindt, zoals: “Is Maria Hemelvaart helder en klaar, dan is het een goed honingjaar” en “Tussen de Hoge Lieve Vrouw (15 augustus, Maria Hemel ten opneming) en de Lage Lieve Vrouw (8 september, Maria Geboorte) Vrouw zijn de honingbijen weer op schouw.”
Kruidenbundels
- In Maastricht in de basiliek van O.L.V.ten Hemelopneming, worden op 15 augustus voor de kruidwis (kroetwesj) alleen takjes van het boerenwormkruid gebruikt (Tanacetum vulgare).
- De zusters Clarissen van het klooster De Bron in Nijmegen maken kruidenbundeltjes met 7 kruiden: boerenwormkruid, duizendblad, citroenmelisse, ijzerhard (of wijnruit), marjolein, munt en salie, zegenen deze bundeltjes in de vesper op 15 augustus, waarna alle zusters en bezoekers een kruidenbundeltje krijgen.
Schikkingen
- Zie symbolischschikken.nl (thema Maria) voor allerlei suggesties van schikkingen.
- Tevens is er een overzicht van zogenaamde Mariabloemen en planten die in hun naam verwijzen naar Maria.
Recepten
- Recepten met honing? Kijk op www.sameneerlijketen.nl (zoek op ingrediënt “honing”)
- Recept Zevenkruidenmaal met verse kapucijners en geitenkaas.
Vieren /Een tafelgebed (tekst Tini Brugge)
Wees gegroet Maria,
Vrouw uit het volk,
Jij kent verdriet en vreugde,
Jij kent de kracht van het kleine gebaar.
Maak ons ontvankelijk voor heil,
verscholen in kruiden en mensen,
in woorden en verhalen,
in geur en smaak,
in zorg en aandacht,
in omzien naar de hele schepping:
de aarde die ons draagt
en vruchten schenkt.
24 augustus Bartlomeüs (leerling van Jezus)
Bramen komen aan hun einde in de moestuin, kolen hebben de toekomst
Bartlomeüs is een typische oogstheilige, zijn vierdag wordt gekoppeld aan de moestuin.
Volgens het volksgeloof mag je op 24 augustus niet in de moestuin komen omdat Bartlomëus, de leerling van Jezus, dan bezig is de kolen te sluiten. Sluitkolen, zoals rode en witte kool, lijken in augustus aan een groeispurt te beginnen. Het is wonderlijk te zien hoe snel zij zich sluiten.
De ‘sluitkool’ wordt beeld van een nog verhulde toekomst. De volheid en smaak zal pas later, in de herfst en winter, openbaar worden.
Volgens een andere volkswijsheid moet men “na Bartlomeüs” geen bramen meer plukken, omdat ze niet meer geschikt zouden zijn om te eten. De smaak, afhankelijk van regen en zon, zal gaan afnemen.
Bramen plukken om ze in te maken, met toevoeging van suikers, kan natuurlijk wel.
8 september Geboorte van Maria
Graankorrels als zaad gezaaid
De eerste wintergranen worden in de aarde gezaaid. ‘Als Maria is geboren, zaai dan vlijtig uw koren.’
Op 15 augustus maakt men kruidenbundel waarin korenaren zijn gestoken. Deze bundels worden gezegend, en graankorrels worden toegevoegd aan het zaaigoed. Zie ook deze Groene kalender: 15 augustus, Maria ten hemelopneming
En is nog een ander gezegde: Op onze Lieve Vrouwe geboort, gaan de zwaluwen voort.”
Deze spreuk verwijst naar de zwaluwen die rond deze datum naar het zuiden trekken.
6 oktober Fides van Agen (eind 3e / 4e eeuw)
Vertrouwen
‘Op de dag van Sinte – Foy (Fides) staan alle mispels mooi.’
Fides stierf als jonge vrouw, op 12-jarige leeftijd als martelares. In 866 werden de relieken van Fides overgebracht naar de abdij St. Foy in Conques, op de route naar Santiago de Compostella. Het Latijnse woord Fides betekent geloof, vertrouwen.
15 oktober Theresia van Avila (1515-1582)
Leven vanuit de diepte
aardappel 
Theresia van Avila (Spanje), karmelietes, mystica, kerklerares, bracht vernieuwing in de Karmels, de kloosterordes met deze naam, en koos opnieuw voor een vegetarische leefstijl voor de contemplatieve zusters Karmelietessen. Als eerste vrouw wordt zij uitgeroepen tot lerares van de kerk, door Paus Paulus VI in 1990.
Theresia legt in haar geschriften veel nadruk op het gebedsleven: ‘een leven vanuit de diepte’. Zij gebruikt voor het gebedsleven het beeld van een tuinman die op verschillende manieren de tuin van water voorziet. Het gebedsleven, het zware putten uit een diepe bron, kan voor de biddende mens tot lichte, geoefende arbeid worden. Of in een ander beeld: zoals het hemelwater – door God geschonken, je toevalt en de tuin doet bloeien, zo kan een regelmatig, gediciplineerd gebedsleven een mens tot bloei brengen. Of denk aan het proces waarbij een pop eerst een rups en daarna tot een mooie vlinder uitgroeit, zo vanzelfsprekend én wonderlijk kan de bidder het gebedsleven beleven.
Theresia vermeldt in haar geschriften dat men vanaf 1570 aardappels verbouwde bij een Karmelklooster in Spanje. De aardappel is waarschijnlijk in de 15e eeuw door missionarissen ingevoerd vanuit Midden-Amerika. Ze groeien ‘vanuit de diepte’.
Haar gedenkdag wordt wel verbonden met de oogsttijd: ‘Met Sinte-Treze, vallen de leste bezen.’ (Vlaams voor ‘bessen’). Na deze datum behoort men geen bessen meer te eten.
herfstframbozen
Recept
- Aardappelsalade met mediterrane kruiden, zie sameneerlijketen.nl
- Aardappelkoekjes, op sameneerlijketen.nl
Vieren
Aardappels – leven vanuit de diepte, zie www.scheppingvieren.nl
Geloofd bent u om aardappels,
verscholen in de aarde.
Gij schenkt leven,
vanuit de diepte.
(Tini Brugge)
16 oktober Gerardus Majella (1726-1755)
Tijd om noten te kraken
Het is typisch een dag van de oogst: ‘Op het feest van Sint-Gallus, doet de wind de noten vallen.’
In Frankrijk werd de oogst van druiven, appels en aardappels afgerond en ook in Zuid-Duitsland houdt men op deze dag nog allerlei oogstgebruiken in ere. De Italiaanse broeder Gerardus van Majella (‘Gallus’) was onder meer tuinman. Hij sloot zich in 1749 aan als lekenbroeder bij de orde van de Redemptoristen. Hij werd een bekende volksheilige en heilig verklaard in 1914 vanwege zijn liefdewerk en genezingen. In het Redemptoristenklooster in Wittum is in 1962 een veelbezochte Gerarduskapel gebouwd.
Recepten
Zie www.sameneerlijketen.nl in de rubriek ‘Heiligen’. Zie verder ook de rubriek scheppingsperiode / oogst.
16 oktober Wereldvoedseldag
Stilstaan bij de oogst
Deze Wereldvoedseldag is een initiatief van de Verenigde Naties waaraan inmiddels meer dan 150 landen meedoen. Ook veel milieuorganisaties sloten zich bij dit initiatief aan.
Sinds 1981 krijgt op deze dag de productie van voedsel, het tekort aan voedsel en de verspilling van voedsel alle aandacht.
In Nederland is het idee ontwikkeld voor een zogenaamde ‘wereldmaaltijd’, zie www.werelddelen.nl.
Recepten
- Wereldmaaltijd, zie sameneerlijketen.nl bij Wereldvoedseldag
18 oktober Lucas – evangelist
Dieren weten beter
Traditiegetrouw begint op de feestdag van Lucas, de schrijver van het evangelie ‘volgens Lucas’, de oogst van stoofperen.
Sinds de 4e eeuw wordt Lucas afgebeeld als of met (gevleugelde) stier, os of kalf.
Het herinnert aan de bijbeltekst dat os en ezel beter de stal weten te vinden, dan de mensen (Jesaja 1,3). Op afbeeldingen zijn os en ezel in de kerststal te vinden.
20 oktober Wendelinus van Trier (ca. 550-630)
Herder zijn
Wendelinus was volgens legenden (uit de 14e eeuw) een koningszoon, maar werd kluizenaar en herder. Hij vertrok als pelgrim naar Rome en werd abt van een klooster in de buurt van Trier. Hij leefde als een monnik. Sankt Wendel, waar hij begraven is, werd een belangrijke pelgrimsplaats.
Wendelinus wordt afgebeeld met een herdersstaf met honden en schapen om hem heen en is met name beschermheilige van boeren en herders.
Op zijn gedenkdag begon de oogst van koolrapen.
21 oktober Ursula van Keulen (ca. 453)
Stoof eens een kool
Rond Ursula bestaan vele legenden. Zij werd een bekende heilige in Keulen, waar zij is gedood samen met andere vrouwen.
In de middeleeuwen kwam haar verering tot bloei, bij de bouw van kerken en handel in relieken.
Zij is typisch een oogstheilige, waaraan men herinnerd wordt bij de oogst.
Op Ursula’s gedenkdag begon men het oogsten van de kolen, want het weer kan maar zo omslaan:
‘Doe met Ursula de oogst naar binnen, anders komt Judas (28 oktober) met sneeuw voor de pinnen.’
Recept
Kijk voor koolrecepten, soep, salade e.d. op sameneerlijketen.nl, gebruik de zoekfunctie: ‘kool’
23 oktober Severinus van Keulen (ca. 403)
… bied je fruit tijdig aan bij een mobiele pers …
Ook Severinus is een typische oogstheilige, die men verbindt met de oogst van appels.
Hij was bisschop in Keulen, is tijdgenoot van Martinus van Tours (11 november) en Ursula van Keulen (21 oktober), eveneens bekend in dat gebied.
Hij werd om hulp aangeroepen bij droogte.
Op de gedenkdag van Severinus begon het bereiden van appelwijn en cider.
Recept
Zie verder appelrecepten.
28 oktober Simon de Zeloot en Judas Taddeüs – apostelen
Benut je laatste kans
Beide apostelen kregen een plaats op een kerkkalender, omdat ze nu eenmaal ‘oude heiligen’ zijn; hun namen worden in de Bijbel genoemd.
Van Simon bestaan relieken in Keulen. Met Judas wordt niet de beter bekende Judas Iskariot bedoeld, maar een ander (Johannes 14).
Simon en Judas worden samen in het veld afgebeeld en vinden ook samen de dood.
Hun gedenkdatum wordt verbonden met een late oogst en de verandering van het weer en de seizoenen, zoals in deze spreuk:
‘Als Simon en Judas gaan, komt de winter eraan.’
De laatste appels worden geoogst.
30 november Andreas de apostel
Nog één keer vis eten
Andreas, de apostel, was visser. Hij wordt afgebeeld met een schuin, gekanteld kruis.
Na 30 november viste men niet meer en tot Kerstmis at men zelfs geen vis: het is de periode van de adventstijd, die ook als vastentijd werd gezien.
Nog steeds is dit zo in de Oosters-Orthodoxe Kerken.
Recepten
7 december Ambrosius van Milaan (ca. 339-342)
Zoet als honing
‘Ambrosius, patroon van bijen en spreeuwen, houdt van waaien en sneeuwen.’
Ambrosius is een groot prediker, schrijver, en dichter van hymnen, met name over licht dat het duister overwint.
Als kind lag hij, volgens een legende, met open mond te slapen terwijl bijen die vulden met honing. Zijn woorden zouden ‘zo zoet zijn als honing’ (zoals een Psalm zegt).
Hij werd bisschop van Milaan en wordt met Augustinus, Gregorius de Grote en Hiëronymus gerekend tot de 4 grote Westerse kerkvaders.
13 december Lucia van Syracuse († 300)
Licht dragen
Lucia betekent ‘lichtdraagster’. Met name in Zweden wordt Lucia feestelijk herdacht. Meisjes dragen op hun hoofd een vaak groene kaarsenkroon met vijf of zeven kaarsen. Zo zijn zij op deze dag ‘draagsters van het licht’. Zij delen speciale “Luciabroodjes” uit (met saffraan).
Volgens een legende bezocht Lucia met haar zieke moeder het graf van de heilige Agatha (gestorven in de 3e eeuw in Catania), waarna haar moeder genas. Dankbaar schonk Lucia toen al haar bezit aan de armen. In een andere legende wordt verhaald hoe zij in de catacomben afdaalde om brood te brengen aan christenen die zich daar schuil hielden om te ontkomen aan vervolging. Zij droeg daarbij een kaars op haar hoofd als licht op haar pad.
Boom
– Sint-Luciakers is een volksnaam voor de Weichselboom. De boom is verwant aan de kers en wordt ook wel boerenpruim genoemd. Het hout heeft een goede geur. In het Duits wordt deze boom ook wel Sankt-Lucienholz genoemd, in het Frans Bois de Saint-Lucie.
Kruid
– Valkruid (Arnica montana ) of wolverlei heeft de volksnaam Sint Luciaanskruid. Hildegard van Bingen (1098-1179) noemt de plant Wolfislegena. Het was een bekend wondkruid waarvoor men de wortel gebruikte. Tegenwoordig wordt tinctuur uit bloemen nog in de volksgeneeskunde gebruikt. Wellicht dat door de combinatie van de vermeende heilzame werking en de lichte zonnige kleur van de bloem dit kruid aan Lucia herinnerde.
Recepten
6 augustus Feest van de gedaanteverandering van de Heer
Eerste vruchten van de oogst
In de traditie van de oosters-orthodoxe kerken neemt men op deze dag de eerste vruchten van de oogst mee naar de kerk om ze te laten zegenen. In Griekenland zijn het de eerste druiven, in Nederland (bijvoorbeeld) de eerste appels.
Het belangrijke feest – ook wel: van “de verheerlijking van Jezus op de berg” – verwijst naar het verhaal waarin Jezus voor een kort moment in wit goddelijk licht verschijnt met Mozes en Elia (te vinden in Marcus 9, en parallelle verhalen in Matteüs en Lucas).
.
Zie verder scheppingvieren.nl
15 augustus Maria ten hemelopneming
Geur die tot leven wekt en vertrouwen geeft
Volgens een legende overdekten geurende kruiden het sterfbed van Maria, de moeder van Jezus. De kruiden werden gebruikt bij het balsemen van het lichaam: lavendel, marjolein, hysop, citroenmelisse, basilicum, rozemarijn en tijm.
Thomas, één van de leerlingen, die de bijnaam ‘ongelovige’ Thomas kreeg, was er volgens die legende niet bij toen Maria stierf. Toen hij later, op de plek waar zij stierf, deze geuren aantrof, werd hij erdoor bevangen. Ze herinneren hem aan een beeld van God: die als goede geur in de ruimte aanwezig is en de ruimte zoekt maar niet te vatten is, een geur die de doden bij het leven bewaart. Maria die ruimte had gemaakt voor haar kind, voor God, werd nu zelf opgenomen in de ruimte van de Eeuwige, wiens goede geur alles doordrenkt en kan doordringen tot in je diepste wezen.
Op deze dag worden in de kerkelijke traditie in katholieke kerken nog steeds kruidenbundels (‘kruidwis’) gezegend. Die kruidenbundel bestaat meestal uit 7 verschillende planten: twee broodgraansoorten, bijvoorbeeld tarwe en rogge, twee kruiden met een geneeskrachtige werking: duizendblad (Achillea millefolium) en boerenwormkruid (Tanacetum vulgare) en twee kruiden waarvan men dacht dat zij het onweer konden weren: alsem (Artemisia sp.) en koninginnekruid (Eupatorium cannabium), ook wel donderkruid genoemd. Met voegde daarbij ook het geveerde blad van de walnoot toe, dat uit zeven blaadjes bestaat en tegen bliksem zou beschermen.
Voor het graan in de kruidenbundel is een goede reden: deze dag van “Maria Hemelvaart”, officieel “Maria ten hemelopneming’, wordt ook wel “Onze Lieve Vrouwe halfoogst” genoemd omdat 15 augustus midden in de graanoogst valt. Men steekt dan enkele korenaren in de kruidenbundel om later de gezegende (gewijde) korenaren weer toe te voegen aan het zaaigoed: want rond 8 september, de feestdag van Maria Geboorte, wordt met de zaai van het wintergraan begonnen.
Het is de tijd waarin de bijen en de bloeiende hei te zien zijn, waarmee men Maria verbindt, zoals: “Is Maria Hemelvaart helder en klaar, dan is het een goed honingjaar” en “Tussen de Hoge Lieve Vrouw (15 augustus, Maria Hemel ten opneming) en de Lage Lieve Vrouw (8 september, Maria Geboorte) Vrouw zijn de honingbijen weer op schouw.”
Kruidenbundels
- In Maastricht in de basiliek van O.L.V.ten Hemelopneming, worden op 15 augustus voor de kruidwis (kroetwesj) alleen takjes van het boerenwormkruid gebruikt (Tanacetum vulgare).
- De zusters Clarissen van het klooster De Bron in Nijmegen maken kruidenbundeltjes met 7 kruiden: boerenwormkruid, duizendblad, citroenmelisse, ijzerhard (of wijnruit), marjolein, munt en salie, zegenen deze bundeltjes in de vesper op 15 augustus, waarna alle zusters en bezoekers een kruidenbundeltje krijgen.
Schikkingen
- Zie symbolischschikken.nl (thema Maria) voor allerlei suggesties van schikkingen.
- Tevens is er een overzicht van zogenaamde Mariabloemen en planten die in hun naam verwijzen naar Maria.
Recepten
- Recepten met honing? Kijk op www.sameneerlijketen.nl (zoek op ingrediënt “honing”)
- Recept Zevenkruidenmaal met verse kapucijners en geitenkaas.
Vieren /Een tafelgebed (tekst Tini Brugge)
Wees gegroet Maria,
Vrouw uit het volk,
Jij kent verdriet en vreugde,
Jij kent de kracht van het kleine gebaar.
Maak ons ontvankelijk voor heil,
verscholen in kruiden en mensen,
in woorden en verhalen,
in geur en smaak,
in zorg en aandacht,
in omzien naar de hele schepping:
de aarde die ons draagt
en vruchten schenkt.
24 augustus Bartlomeüs (leerling van Jezus)
Bramen komen aan hun einde in de moestuin, kolen hebben de toekomst
Bartlomeüs is een typische oogstheilige, zijn vierdag wordt gekoppeld aan de moestuin.
Volgens het volksgeloof mag je op 24 augustus niet in de moestuin komen omdat Bartlomëus, de leerling van Jezus, dan bezig is de kolen te sluiten. Sluitkolen, zoals rode en witte kool, lijken in augustus aan een groeispurt te beginnen. Het is wonderlijk te zien hoe snel zij zich sluiten.
De ‘sluitkool’ wordt beeld van een nog verhulde toekomst. De volheid en smaak zal pas later, in de herfst en winter, openbaar worden.
Volgens een andere volkswijsheid moet men “na Bartlomeüs” geen bramen meer plukken, omdat ze niet meer geschikt zouden zijn om te eten. De smaak, afhankelijk van regen en zon, zal gaan afnemen.
Bramen plukken om ze in te maken, met toevoeging van suikers, kan natuurlijk wel.